تغذیه با شیر مادر از جمله تاکیدات علمی و دینی بوده که به گفته عضو کمیته کشوری شیرمادر وزارت بهداشت و درمان وآموزش پزشکی، تغذیه کودک با شیر مادر یکی از مهمترین نیازهای داشتن جامعه سالم است و مادران برای هدیه این سلامتی به اجتماع نیازمند حمایت همه جانبه هستند.
شیر مادر موهبت الهی برای کودک که علم نیز آن را ثابت کرده به گونه ای که جوامع علمی در پی پرورش انسان‌هایی سالم‌تر و با هوش‌تر به دنبال ترویج تغذیه با این شیر هستند و هرساله اول آگوست مصادف با ۱۰ مرداد به منظور تشویق مادران به تغذیه فرزندان خود از این موهبت الهی "روز جهانی شیر مادر" نامگذاری شده است.
این شیر که فواید گوناگون روانی و جسمی آن بر روی انسان ها اثبات شده و در شرایط کنونی جهان از جمله اشتغال بکار مادران و وجود برخی نگرش های غیر علمی تاثیرهای منفی شیردهی بر سلامت مادر، استفاده از آن نسبت به گذشته کم‌رنگ تر شده است به طوریکه مجامع علمی معتبر دنیا این رویه را تهدیدی برای سلامت جامعه بشری می دانند.
اما گفته‌های علمی باوری دیگر دارند که خبرگزاری ایرنا به مناسبت روز جهانی شیر مادر و آغاز هفته ترویج تغذیه با شیرمادر (۱۰ تا ۱۶ مرداد) مصاحبه ای به شرح زیر با یکی از بانیان آموزش و ترویج این نوع تغذیه در کشور انجام داده است.
دکتر «محمود راوری» متخصص کودکان، عضو کمیته کشوری شیرمادر وزارت بهداشت و درمان وآموزش پزشکی، عضو هیات مدیره انجمن علمی ترویج تغذیه با شیرمادر بوده که ۳۰ سال از فعالیت علمی خود را به این زمینه اختصاص داده است؛ راوری که مولف ۲ کتاب تخصصی به نام های "حمایت از مهارت‌های مکیدن شیرخوار در تغذیه با شیر مادر" و "چالش های تغذیه با شیر مادر" در معرفی روز جهانی این تغذیه گفت:
سازمان بهداشت جهانی روز جهانی تغذیه با شیر مادر در سال جاری را با شعار "حمایت از مادران شاغل شیرده" برنامه ریزی کرده و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز این روز و هفته آن را با عنوان "نگاهی نو به شیردهی مادران شاغل در خانواده ،محل کار و جامعه" نامگذاری کرده است.
شیر مادر به عنوان بهترین غذایی است که خداوند در اختیار انسان قرار داده و در هشت آیه قرآن کریم همچون ۲۳۳ بقره به آن تاکید کرده و گفته است: مادران بایستی ۲ سال کامل فرزندان خود را شیر دهند.
از طرفی تمام مجامع علمی دنیا از جمله سازمان بهداشت جهانی و انجمن های طب اطفال و مادر ایالات متحده آمریکا نیز نسبت به این موضوع اصرار و پافشاری دارد و در آخرین دستورالعمل های خود در سال ۲۰۲۳ شیردهی ۲ ساله به کودک از جانب مادر و حتی بیشتر از آن را مطرح کرده است.
خوب هستیم اما تا ایده آل ها فاصله داریم
ایرنا: وضعیت ایران در شاخص‌های جهانی تغذیه با شیر مادر چگونه است؟
راوری: شاخص های شیردهی با شیر مادر به نوزادان در جهان در چهار بخش شامل "ساعت اولیه تولد، تغذیه انحصاری تا ماه ششم تولد، ۶ ماه تا یک سالگی و یکسال تا ۲سالگی" بررسی می شود که کشور ما هم اکنون در این شاخص ها به رتبه های خوبی دست یافته اما تا رسیدن به نقطه ایده آل مورد تاکید آموزه های اسلامی و یافته‌های علمی فاصله دارد.
در تغذیه انحصاری تا ۶ ماهگی کودک - مدت زمان تاثیر گذار در رشد نوزادان- میانگین شیر دهی با شیر مادر در ایران ۵۲ درصد است که چهار درصد از شاخص ۴۸ درصد جهانی بالاتر است.
براساس بررسی های ۲۰۲۳ سازمان بهداشت جهانی ، میانگین جهان در شاخص شیردهی در اولین ساعت تولد ۴۷ درصد بوده که این مساله در ایران بر روی عدد ۳۰ قرار دارد.
اما در تغذیه انحصاری تا ۶ ماهگی کودک که مدت زمانی بسیار تاثیر گذار در رشد نوزادان است میانگین شیر دهی با شیر مادر در ایران ۵۲ درصد است که چهار درصد از شاخص ۴۸ درصد جهانی بالاتر است.
همچنین ایران در شاخص شیردهی با شیر مادر به اطفال تا یکسالگی آنان در میانگین ۸۲ درصد و یکسال تا ۲ سالگی در میانگین ۵۲ درصد قرار دارد که این شاخص در جامعه جهانی به ترتیب شامل ۷۰ درصد و ۴۵ درصد بوده که میانگین های ایرانیان در این ۲ بخش نیز حدود ۱۲ و ۱۳ درصد از جهانیان بالاتر است.
افق سازمان جهانی بهداشت در ۲۰۳۰ رساندن این شاخص ها به ۶۰ تا ۸۰ درصد است که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در این سال ها به دنبال افزایش شاخص های خود به حداکثر برای تضمین بیشتر سلامتی جامعه است.
قانونی توانمند اما اجرایی که ایده آل نیست
ایرنا: با توجه به شعار امسال هفته تغذیه با شیر مادر که با عنوان نگاهی نو به شیردهی مادران شاغل در خانواده ،محل کار و جامعه است در کشور ما چه حمایت های قانونی از مادران شاغل وجود دارد؟
عضو کمیته کشوری شیرمادر وزارت بهداشت و درمان وآموزش پزشکی: افزایش شاخص های شیردهی نوزادان با شیر مادر به ویژه در بین مادران شاغل که عمده ترین چالش های این عرصه در جامعه پیش روی انها قرار دارد نیازمند توانمندسازی آنان با تدوین و اجرای قوانین و ارایه آموزش های مناسبت در دوره های قبل و حین شیردهی است.
برای این منظور مادران شاغل باید در بخش های مختلف حمایت شوند که با پیگیری کمیته کشوری شیرمادر وزارت بهداشت و درمان وآموزش پزشکی "قانون حمایت از تغذیه با شیر مادر" در سال ۱۳۷۴ تصویب و به مرحله اجرا رسیده و تاکنون نیز در سه نوبت بازنگری شده است.
معتقدم این آیین نامه یکی از قوی ترین قانون ها در بین ۱۳۸ کشوری است که قانون حمایت از تغذیه با شیر مادر دارند، چراکه در بین این کشورها ایران در بین ۱۸ سرزمینی بوده که ۶ تا ۹ ماه مرخصی زایمان برای مادران شاغل در نظر گرفته شده که فرصت مناسبی برای تغذیه انحصاری نوزادان با این شیر است.
همچنین مرخصی شیردهی تا ۲ سالگی نوزادان تسهیلاتی است تنها ۶ کشور جهان آن را به مادران اعطا می کند که کشور ما جزء یکی از این سرزمین ها بوده که با حقوق کامل ماهیانه در قانون حمایت از تغذیه با شیر مادر گنجانده است.
ایران از منظر قانونی خلائی ندارد اما بحث هایی در کیفیت اجرای آن از جمله در بخش مرخصی شیردهی دارد که انتظار می رود یک ساعت مرخصی روزانه برای مادران شیرده در میانه ساعات کاری لحاظ شود که در عمده محل های کاری این فرصت در اولین یا اخرین ساعت کاری لحاظ می شود.
ایرنا: آموزش مهمترین رکن موفقیت و اجرای یک قانون است این رویه در ایران باید به چه شکلی دنبال شود؟
راوری: حمایت های بهداشتی و درمانی نیز از زمان بارداری مادران نکته ای است که باید در مراکز درمانی و بهداشتی برای آموزش های شیردهی ارایه شود تا آنان بتوانند در کنار کسب آمادگی لازم ، برای سهم آفرینی در این اقدام مهم و تاثیر گذار در سلامتی جامعه مصمم تر باشند.
این آموزش ها باید به گونه در دوران بارداری انجام شود که مادران به ویژه شاغلان بتوانند با اعتماد بنفس کافی و به صورت آموزش دیده و با کمترین چالش روانی و جسمی از همان ساعت اول تولد، فرزندان خود را شیر بدهند.
هرچند برای این اقدام دوره هایی از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین شده اما در مرحله اجرا در برخی از مراکز بهداشتی و درمانی به ویژه زایشگاه ها از سوی متولیان به آن جامه عمل پوشیده نمی شود که خود نقطه ضعف مهم در این مساله است.
با وجود اشاره مستقیم قانون برای تسهیل موانع پیش روی این مادران در محیط های کاری برای تغذیه با شیر مادر در کنار اعطای یک ساعت مرخصی روزانه، مشکلات آنان از جمله عدم تامین محیط دوستدار کودک در مکان های کاری همچنان بیشتر از تسهیلات ارایه شده، است.
همچنین جلوگیری از انتشار فیلم ها و تبلیغات مختلف تغذیه کودکان بدون شیر مادر در جامعه و رسانه های جمعی از دیگر انتظاراتی است که رعایت آن می تواند موجب افزایش شاخص های تغذیه کودکان با شیر مادر باشد.
چالش‌های پیش روی مادران شاغل شیرده همچنان بر تسهیلات آن می‌چربد
ایرنا: چه چالش هایی پیش روی مادران شاغل در این نوع تغذیه وجود دارد؟
عضو هیات مدیره انجمن علمی ترویج تغذیه با شیرمادر: امسال شعار سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر محوریت حمایت از مادران شاغل شیرده متمرکز شده است تا با هوشیار سازی جامعه بتوان چالش های پیش روی آنان را کاهش داد.
با وجود اشاره مستقیم قانون برای تسهیل موانع پیش روی این مادران در محیط های کاری برای تغذیه با شیر مادر در کنار اعطای یک ساعت مرخصی روزانه، مشکلات آنان از جمله عدم تامین محیط دوستدار کودک در مکان های کاری همچنان بیشتر از تسهیلات ارایه شده، است.
ایجاد محیط دوستدار کودک از جمله تعبیه اتاق یا محیطی ویژه مادران شیرده برای تغذیه و یا نگهداری نوزدان در محیط کاری، کاهش استرس های محیط کار برای این مادران، رعایت ساعت مرخصی در ساعت های میانی کار از جمله انتظاراتی است که تامین آن از کارفرماهای دولتی و خصوصی برای اجرای قانون حمایت از تغذیه با شیرمادر می رود.
شیرمادر سایه‌سار فرزند پروری
ایرنا: فرزندآوری یکی از اولویت های پیش روی جامعه ایرانی است به نظر شما تغذیه با شیر مادر چه تاثیری در تحقق این هدف می تواند داشته باشد؟
راوری: با توجه به چالش های جمعیتی که کشور در چند مدت اخیر دچار آن شده است امروز فرزند آوری تکلیف ملی بر دوش همه افراد جامعه است که تحقق این مساله باید با توجه به تضمین و تامین سلامت جامعه همراه باشد.
مادرانی که به فرزندان خود شیر می دهند نسبت به سایر مادران کمتر در معرض ابتلا به برخی بیماری ها و سرطان ها هستند.
بنابراین فرزند پروری و تربیت کودکان سالم مکمل تحقق این تکلیف ملی است که شیر مادر به عنوان اولین شاخصه رسیدن به فرزندانی سالم و صالح است که باید مورد توجه ویژه همه آحاد جامعه از دولت تا خانواده قرار بگیرد.
بهداشت جهانی معتقد است جامعه سالم یک ثروت برای کشورهای تلقی می شود و براساس آخرین یافته های مراکز علمی هر یک دلار سرمایه گذاری در ترویج تغذیه با شیر مادران حدود ۳۵ دلار بازگشت سرمایه به همراه دارد.
این سرمایه گذاری که در بخش سلامت جامعه و عمدتا در پیشگیری از بروز بیماری ها انجام می شود و لازم است نگرش دولتی در جهت اهمیت به بهداشت به ویژه در حوزه تغذیه با شیر مادر باشد تا از نظر کیفی و کمی جامعه ای با هوش و توانمند داشته باشیم.
شیرمادر و سپری برای سرطان‌ها
ایرنا: برخی باور دارند که شیردادن به کودک موجب ابتلای مادران به برخی بیماری ها از جمله پوکی استخوان دارد، یافته های علمی چه می گوید؟
عضو کمیته کشوری شیرمادر وزارت بهداشت و درمان وآموزش پزشکی: براساس یافته های علمی که سازمان بهداشت جهانی آخرین به روز رسانی آن را در سال میلادی جاری اعلام کرد حکایت از این دارد مادرانی که به فرزندان خود شیر می دهند نسبت به سایر مادران کمتر در معرض ابتلا به برخی بیماری ها و سرطان ها هستند.
بیماری هایی که در این زمینه اعلام شده می توان به سرطان سینه (شایع ترین نوع سرطان در بین بانوان)، سرطان دهانه رحم و تخمدان، تنظیم قند و فشار خون در دوران شیردهی اشاره کرد.
همچنین این یافته ها حاکی از آن است که تراکم استخوان مادرانی که به فرزندان خود شیر می دهند پس از اتمام دوره شیردهی نسبت به قبل از آغاز این رویه (دوران بارداری و حتی دوره های قبل از آن) بیشتر است. بنابراین این حرف که بانوان با شیردهی به پوکی استخوان دچار می شوند حرفی غیر علمی است.
در دوران شیردهی ۱۷ آنزیم گوارشی در مادران فعال تر از گذشته می شود که این مساله موجب جذب مواد غذایی بیشتر در آنان می شود که خود مهمترین دلیل بر افزایش سطح سلامتی آنان است.