تهران- ایرنا- امنیت در پارک‌ها و بوستان‌های شهری به سبب پیوستگی این مولفه با سایر شاخصه‌های توسعه‌یافتگی، امری حیاتی است، زیرا در صورت غفلت از آن، شرایط برای وقوع جرایم شهری، بسیار مستعدتر می‌شود. به همین دلیل اکنون در سراسر دنیا تامین امنیت پارک‌ها و فضاهای سبز شهری یکی از مهمترین اولویت‌هاست.
در جوامع کنونی، شهروندان بیشتر اوقات خود را در فضاهای خصوصی می‌گذرانند که روزبه روز نیز در حال گسترش بوده و دیگر فضاهای عمومی به مسیرهایی برای ارتباط فضاهای خصوصی بدل گشته‌اند؛ این در حالی است که به دلایل مختلف از جمله گرایش به زندگی ماشینی، حضور گسترده وسایل نقلیه و تغییر چهره شهر به واسطه چیرگی اتومبیل بر فضای شهری، افزایش سرعت جابه‌جایی، جدایی‌گزینی مردم از فضاهای عمومی، نادیده انگاری ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی و هویتی نهفته در فضاهای عمومی، بی‌توجهی به حفظ و ارتقای حیات جمعی در دهه‌های پیشین، برخی از این فضاها در مقیاس‌های مختلف شهری اهمیت و نقش خود را از دست داده‌اند.
فضاهای عمومی یک شهر مکان‌هایی هستند که شهروندان را گرد هم فرا می‌خوانند و آنان را نسبت به شهر خود مسئول می‌سازند؛ افراد را از فضاهای خصوصی خود (اتومبیل، خانه، محل کار و...) بیرون می‌کشانند و موجب ایجاد تعامل افراد با هم و تزریق روح حیات به کالبد بی‌جان شهرها می‌شود تا بار دیگر شهرها در تاریخ تمدن‌ساز و راهگشای پیشرفت‌های جامعه بشری شوند؛ چراکه شهر از طریق فضاهای عمومی جایی برای زندگی جمعی بر پایه همبستگی و همیاری می‌شود.
عملکرد اصلی فضای عمومی، فراهم آوردن و بسترسازی برای حضور مردم است، لذا ابعاد اجتماعی و فرهنگی آن از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ انسان به عنوان مهمترین عامل در پویایی فضاهای شهری، نیازمند بستری مناسب برای حضور موثر در فضاهای عمومی است؛ پاسخگویی به نیازهای اجتماعی انسان و تامین فرصت‌های لازم در زمینه کسب تجارب اجتماعی وی، مستلزم وجود فضا و قرارگاه کالبدی است و فضای عمومی ظرفیتی عظیم در پاسخ به این جنبه از حیات انسان در جوامع شهری محسوب می‌شود.
امروزه با افزایش جمعیت شهری و گسترش و توسعه شهرها، واژه فضای سبز و کاربری‌های فضای سبز شهری نیز مورد توجه بیشتری قرار گرفته است؛ از این رو هر چه شهرها بزرگتر می‌شوند، احساس نیاز نیز بیشتر افزایش می‌یابد.
فضاهای سبز در شهرها، به ویژه شهرهای بزرگ و صنعتی دارای عملکردهای مختلفی هستند؛ فضای سبز از یک سو موجب بهبود وضعیت زیست محیطی شهرها می‌شود و از سوی دیگر شرایط مناسبی را برای گذران اوقات فراغت شهروندان مهیا می‌کند. از دیدگاه حفاظت محیط زیست، فضای سبز شهری بخش جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل می‌دهد و اهمیت فضاهای سبز شهری تا بدان حد است که امروزه وجود این کاربری به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی جوامع به حساب می‌آید.
پلیس پارک
«غلامرضا محمد نسل» متخصص حقوق جزا و جرم شناسی در همین زمینه به ایرنا می‌گوید: معضلات امنیت اجتماعی مساله مهمی است چرا که احساس ناامنی بسیار تاثیرگذار است. شهروندی که برای دقایقی با خانواده‌اش وارد پارکی می‌شود، اگر احساس ناامنی کند؛ تصور می‌کند تمام شهر این چنین است و احساس ناامنی و ناامیدی شدید از جامعه به وی دست می‌دهد.
در پارک‌های کشور پلیس دوچرخه سوار نداریم ولی در بسیاری از کشورها چنین امری مرسوم است وی با اشاره به شیوه‌های متفاوت برای برخورد با معضلات ناامنی می‌افزاید: می‌توان با معلول مبارزه کرد، یعنی افراد مشکل‌دار که سبب ناامنی می‌شوند را محدود و از پارک‌ها بیرون کرد یا دستگیرشان کنیم، ولی در نهایت همین افراد جاهای دیگر می‌روند. راه‌حل اساسی این است که این افراد نوعا بی‌خانمان در مکان‌های مناسبی نگهداری شوند چرا که اگر خانه و زندگی داشتند، قطعا کارتن‌خواب یا معتاد متجاهر نمی‌شدند؛ در همه جای دنیا برای چنین افرادی گرم‌خانه و محل‌های مناسبی تعبیه می کنند تا جلوی چشم شهروندان نباشند.
محمدنسل خاطرنشان می‌سازد: نباید فراموش کرد که چنین معضلاتی نشان از ضعف کارکرد جامعه نیز دارد، چون نارسایی‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، در اعتیاد، وندالیسم، ولگردی و غیره خود را نشان می‌دهند؛ افزایش چنین افرادی در واقع نمود بیماری و نامطلوب بودن وضعیت جامعه است.
وی در ادامه با اشاره به نظریه یادگیری و الگوپذیری خاطرنشان‌می‌سازد: کثرت چنین افرادی در جامعه، سبب عادی‌انگاری شده و باعث می‌شود کودکان و نوجوانان از نحوه سیگار کشیدن، لباس پوشیدن، ارتباطات و صحبت کردن، الگوگیری کنند. اما پارک‌ها برای استراحت و تفریح و گذران اوقات فراغت شهروندان است و نباید محل تجمع معتادان و سایر معضلات باشد؛ در همه جای دنیا پارک، پلیس دارد و پلیس شهرداری با دوچرخه گشت می‌زند و اگر چنین معضلاتی را ببیند یا مجرم را دستگیر می‌کند و یا تذکر جدی می‌دهد.
محمدنسل با اظهار تاسف از اینکه در پارک‌های کشور پلیس دوچرخه سوار نداریم، می‌گوید: ولی در بسیاری از کشورها چنین امری مرسوم بوده و کنترل‌های مختلفی صورت می‌پذیرد. نیروهای حفاظتی و امنیتی از افرادی که در پارک‌ها سگ‌گردانی می‌کنند، مدارک بهداشتی از جمله واکسن و غیره را طلب می‌کنند و اگر سگی رها شود، صاحبانشان را جریمه کرده و گوشزد می‌کنند که باید با کنترل حیوانات، مانع آزار و اذیت و یا ترساندن سایر شهروندان شوند.
در پارک‌ها، کیوسک تلفن، برای ارتباط سریع نصب شود
این متخصص حقوق جزا و جرم شناسی با تاکید بر اینکه محیط‌های پارک نیاز به انتظام دارند، می‌گوید: اگر پارک ها کنترل نشوند، افراد ناباب در آنها جمع می‌شوند. متولی پارک شهرداری است و ماموران پارک‌ها وظیفه‌شان همین است؛ منتهی چون کم‌کاری می‌کنند، وقتی وارد پارک می‌شوید، هیچ ماموری را نمی‌بینید و نظارتی انجام نمی‌شود؛ این در حالی است که بایستی پلیس هم گشت‌زنی در پارک‌ها برای کنترل داشته باشد. هم اکنون اغلب خانه‌ها آپارتمان شده و خانه‌های ویلایی اندک هستند و مردم برای پیاده‌روی، هواخوری، ورزش یا صحبت کردن و وقت‌گذرانی باید بتوانند به پارک‌ها بروند و احساس امنیت کنند و فضا و جو خوشایند ببینند؛ لازمه چنین امری این است که نگذاریم چنین فضاهایی تصرف شود، چون مردم جرات نمی‌کنند به آنجاها بروند و از معتادان و زورگیران در هراسند.
وی معتقد است: بایستی در پارک‌ها، کیوسک‌های تلفن، برای ارتباط سریع شهروندان با ماموران شهرداری نصب شود تا اگر دچار مشکلاتی شده و یا معضلاتی را مشاهده کردند، نیروهای انتظامی در کمترین زمان ممکن حضور یابند.
محمدنسل، براین باور است که پارک یک فضای مشترک است و باید پیشگیری از جرم در این مکان‌ها با گشت‌زنی و نصب و راه‌اندازی دوربین، انجام شود و ادامه می‌دهد: فضاهای سبز اماکنی هستند که زن و بچه و کهنسال و جوان در آنجا تردد دارند و وجود ناامنی باعث می‌شود مردم به جای استراحت در پارک، بزه دیده و قربانی سرقت واقع شوند؛ یعنی به نیت تمدد اعصاب می‌روند ولی با اعصاب به هم ریخته برمی‌گردند. شهرداری‌ها باید احساس مسئولیت کنند چون حیف است از نظر سخت افزاری هزینه پارک‌ها شود و دار و درخت، گل، نیمکت و مبلمان شهری همه مرتب باشد اما نظارت بر این فضای مشترک عمومی وجود نداشته باشد و معتادان جمع شوند یا خلافکاران دیگر در آنجا گعده کنند.
وی خاطرنشان‌می‌سازد: وجود چنین معضلاتی و احساس ناامنی در شهروندان نشان از سهل‌انگاری مسئولان پارک است؛ اینها خیلی بزرگتر از آنچه هستند به نظر خواهند رسید و همین امر احساس ناامنی به مردم خواهد داد که در خیلی جاها بدتر از خود ناامنی است.
بی‌نتیجه بودن برخوردهای پلیسی و امنیتی در فضاهای شهری
«مسعود غفاری» روانشناس و مشاور خانواده نیز در گفت‌وگو با ایرنا می‌گوید: مسائل اجتماعی را نمی‌توان از هم جدا کرد به گونه‌ای که مشکلات اقتصادی سبب فقر می‌شود و آن هم سبب به وجود آمدن فحشا و قاچاق می‌شود؛ اینها همه به هم وصل و پیوسته‌اند؛ یعنی یک جریان دومینو وار هستند.
مشکلات بوستان‌ها و فضاهای سبز شهری، بخشی از شرایط کلان جامعه است چرا که پارک، یک پدیده جدا و مستقل نیست وی با بیان اینکه باید در این موارد به جای معلول به علت پرداخت، می‌افزاید: گروهی از جوانان می‌توانند به کافی شاپ و رستوران بروند و گروهی که وضعیت مالی مناسب‌تری دارند، آپارتمان خصوصی یا ویلا در لواسان دارند؛ ولی تنها جای رایگان برای آنهایی که امکانات، شرایط و موقعیتی ندارند، پارک‌هاست.
غفاری ادامه می‌دهد:سال‌ها پیش در کشور فرانسه وزیر آموزش و پرورش وقت طرحی پیشنهاد داد که خروجی آن باشگاه‌های جوانان بود، برای اینکه جوانان آنجا جمع شوند؛ برایشان فیلم نمایش می‌دادند؛ تفریحات رایگان سالم می‌گذاشتند، کافی‌شاپ‌های بسیار ارزان می‌گذاشتند تا جوانان به کاخ جوانان بروند در کنار آن کلاس‌های زبان و موسیقی و هنر برگزار می‌کردند.
وی با هشدار درباره نقش افراد ضداجتماعی نهادگریز و قانون‌ستیز بین شهروندان، تصریح می‌کند: معتقدم جوان‌ها مستعد آسیب هستند ولی آینده آنها وابسته به خانواده، مدرسه، آموزگاران، همکلاسی و کلان جامعه است؛ باید محیط را بسازیم و این امر نیازمند اقدامات کلان اجتماعی است.
وی ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم جلوی این آسیب‌های جامعه و پارک‌ها را بگیریم؛ باید کار بنیادی کرد؛ برخورد پلیسی و امنیتی نتیجه ای ندارد و باید کار زیربنایی انجام شود. این مشکلات فقط مختص پارک‌ها نیست و در سایر اماکن اجتماعی نیز وجود دارد و بر همین اساس باید علت‌زدایی کرد.
ضرورت افزایش امنیت در پارک‌ها
«حسین گودرزی» عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی نیز در همین زمینه به ایرنا می‌گوید: به طور معمول، بزهکاری‌های اجتماعی تاثیر می‌گذارند و اگر چنین روندی در پارک‌ها و بوستان‌های شهری روی دهد، نشان از ضعف عملکرد دستگاه‌های متولی است. نباید پارک‌ها مکانی به شمار رود که خاستگاه ارزشی ندارد و محلی خالی و خلوتی گمان شود که بزهکاران سعی می‌کنند خلاف‌هایشان را آنجا انجام دهند.
اگر پارک به عنوان محلی شناخته شود که که افراد بزهکار احساس امنیت کنند؛ یک پاشنه آشیل محسوب می شود که فضا را برای افرادی که می خواهند استفاده سالم به عنوان بخشی از زندگی مدرن ببرند، ناامن می‌کندوی می‌افزاید: شناخت نقش پارک بسیار مهم است و برای بررسی نقش بزهکاران نباید صرفا به موضوعی که در حال وقوع است اتکا کرد و باید به طور حتم به پیشینه آن نیز توجه کرد؛ مگر اینکه خاستگاه برخی از آسیب‌های اجتماعی مختص پارک باشد، مثلا تاریک بودن مکان و پنهان بودن برای برخی کارها و بزهکاری‌هایی که محل وقوعش پارک است می‌تواند موضوع و برنامه اجتماعی قرار گیرد.
وی معتقد است آثار اجتماعی به عنوان پدیده نوین در نظام امروزی قابل بررسی هستند که چه آثاری بر نظام ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی می‌گذارند و نرسیدن به این آسیب‌ها و معضلات در پارک‌ها و بوستان‌ها می تواند تبدیل به یک مشکل امنیتی شود.
گودرزی خاطرنشان می‌سازد: اگر پارک به عنوان محلی شناخته شود که که افراد بزهکار احساس امنیت کنند؛ یک پاشنه آشیل محسوب می شود و فضا را برای افرادی که می خواهند استفاده سالم به عنوان بخشی از زندگی مدرن ببرند؛ ناامن می‌کند و نخستین آسیب آغاز می‌شود؛ چرا که محلی ایجاد شده که بزه‌کارها در آنجا هستند و احساس امنیت می‌کنند و این امر به تدریج سبب ترغیب دیگران نیز که به دنبال محل امن بودند، می‌شود تا به سمت بزه‌کاری روند.
تقویت امنیت اجتماعی فضای سبز با حضور گروه‌های مردمی
«یحیی مرتضایی» کارشناس علوم اجتماعی نیز در همین زمینه به ایرنا می گوید: یکی از مهمترین خطراتی که در آینده فضای اجتماعی پارک را تهدید می کند، عدم استقبال شهروندان از پارک است؛ این مساله می‌تواند فضای پارک را به پاتوق خلافکاران تبدیل و ناامنی گذشته را در محیط باز تولید کند.
برنامه‌ریزی برای حضور گسترده شهروندان و گروه‌های اجتماعی مختلف، سبب تامین امنیت فضای سبز و محله می‌شودوی می‌افزاید: برای مقابله با افزایش آسیب‌های اجتماعی در پارک، باید از طریق برنامه‌ریزی فعالیت‌های اوقات فراغت، مردم محله‌های اطراف را برای استفاده از محیط پارک سوق داد؛ راهکار عملیاتی برای دستیابی به این هدف این است که با ایجاد راههای ارتباطی متعدد، فضای فیزیکی پارک و محله به گونه‌ای طراحی شود که زمینه حضور تمامی افراد خانواده و گروه‌های مختلف اجتماعی در پارک فراهم شود.
مرتضایی با بیان اینکه استفاده درست و همیشگی، دقت و نظارت همگانی شهروندان در نگهداری از پارک، مهمترین عامل در اثربخشی آن بر جامعه تحت تاثیر است، خاطرنشان می‌سازد: با اعمال نظارت و کنترل رسمی و غیررسمی از طریق حضور پلیس می‌توان از فعالیت فروشندگان موادمخدر و افراد شرور جلوگیری کرد؛ همچنین با نظارت غیر رسمی از طریق برنامه‌ریزی برای حضور گروه‌های اجتماعی مختلف، امنیت اجتماعی فضای سبز و محله تامین خواهد شد.
وی معتقد است: زمینه‌سازی برای جلب مشارکت اجتماعی شهروندان در برنامه‌ها برای استقبال بیشتر شهروندان از فضای پارک موجب همبستگی اجتماعی و تقویت نظارت غیر رسمی برای جلوگیری از انحرافات و جرایم و ناامنی آینده پارک ضروری است.