گروه جامعه خبرگزاری فارس ـ عطیه اکبری: دختر جوانی را می بینید که در آخرین ساعات شب در پارک یا خیابان سرگردان است، ظاهرش می‌گوید از شهر دیگری آمده است. ممکن است دختر فراری باشد یا زن آسیب دیده یا به قول عامیانه زن خیابانی. چه می‌کنید؟ بی تفاوت می گذرید؟ به یک نگاه و نچ نچ و سر تکان دادن بسنده می‌کنید؟ راه سومی هم هست. احساس مسؤولیت اجتماعی‌تان به شما می‌گوید با شماره 123 یا همان اورژانس اجتماعی تماس بگیرید و موقعیت مکانی را گزارش دهید. ماشین‌های گشت سیار اورژانس اجتماعی خودشان را به سرعت برای نجات دختر فراری در معرض آسیب یا زن آسیب دیده از ناامنی نیمه شب‌های پایتخت به نشانی می‌رسانند و این افراد به «مراکز مداخله در بحران» اورژانس اجتماعی منتقل می‌شوند. بهانه گفت‌وگوی ما با دکتر «محمد علیگو»؛ رئیس اورژانس اجتماعی کشور مراکز مداخله در بحران و خدماتی است که در این مراکز ارائه می شود.
*در مراکز مداخله در بحران اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی چه می‌گذرد ؟ یا سوالم را طور دیگری مطرح کنم؛ مراکز مداخله در بحران چه خدماتی را به چه گروه هایی ارائه می دهد؟
قبل از هر توضیحی در خصوص مراکز مداخله در بحران باید از اورژانس اجتماعی بگویم. اورژانس اجتماعی را همه با یک شماره سه رقمی می شناسند؛ ۱۲۳. این خط ویژه آسیب های اجتماعی است از هر نوعی که فکرش را بکنید. از کودک آزاری و همسر آزاری و سالمند آزاری تا دختران فراری، خشونت خانگی، افرادی با اختلال هویت جنسی، زنان خیابانی و خلاصه هر نوع آسیب دیگر.
شما می توانید با این شماره تماس بگیرید و درخواست کمک کنید. در مواقع اضطراری اپراتورهایی که همه روانشناس و مددکار هستند سطح خطر را بررسی می کنند و با اعزام گشت سیار ۱۲۳ به محل گزارش شده حادثه می روند، اگر موضوع در همان مکان قابل حل بود که با مداخله تخصص مددکاری موضوع را فیصله می دهند اما اگر جان فردی در خطر باشد مثلا کودک آزاری اتفاق افتاده و مددکار با رصد شرایط به این نتیجه برسد که کودک امنیت جانی برای ماندن در خانه را ندارد یا بانویی که مورد خشونت خانگی قرار گرفته امنیت جانی ندارد و صلاح نیست در خانه بماند یا همین طور معلول و سالمند آزار دیده؛ حالا مرحله سوم آغاز می شود. نیروی انتظامی با اورژانس اجتماعی همراه است. موضوع صورت جلسه می‌شود و جوانب قضایی ماجرا هم در نظر گرفته می شود. فرد را به مراکز مداخله در بحران منتقل می کنند.
البته به جز این در مواقعی ماشین‌های گشت سیار اورژانس اجتماعی با زنان آسیب دیده یا خیابانی و یا دختران فراری مواجه می شوند که در خیابان سرگردان هستند و جایی برای ماندن ندارند، مددکاران گشت سیار موظف هستند این افراد به مراکز مداخله در بحران منتقل کنند تا از آسیب بیشتر آنها جلوگیری شود یا اینکه گشت‌ها با گزارش های مردمی برای انتقال دختران فراری یا زنان آسیب دیده به محل می روند.
*یعنی انتقال زنان آسیب دیده و یا دختران در معرض آسیب به مراکز مداخله در بحران ممکن است با اجبار همراه باشد؟
در مواقعی بله. فرد مقاومت می کنند اما خوب مددکار و روانشناس کارش را بلد است. در مواقعی هم عکس این ماجرا اتفاق می افتد، زنان آسیب دیده که هیچ جا و مکانی برای ماندن ندارند به صورت خودمعرف به مرکز می آیند. یعنی طرف خودش با خط ۱۲۳ تماس می گیرد و می‌گوید من در خطرم یا جایی برای ماندن ندارم. در این مواقع فرد را راهنمایی می کنیم به نزدیک ترین پایگاه اورژانس اجتماعی یا مرکز مداخله در بحرانی که شرایط برای اقامت موقت داشته باشد.
*شما از انتقال همه گروه های آسیب دیده به مراکز مداخله در بحران بهزیستی گفتید. یعنی معلول آزار دیده، سالمند آزار دیده یا کودک و زن خیابانی و دختر فراری؛ همه به یک مرکز مداخله در بحران منتقل می شوند؟
فرد مورد نظر توسط ماشین گشت سیار اورژانس اجتماعی به مرکز مداخله در بحران منتقل می شود. این مراکز هم خدمات سرپایی به مراجعه کنندگان ارائه می دهند و هم خدمات اقامتی. البته هر کسی در مراکز مداخله در بحران اجازه ماندن ندارد. اورژانس اجتماعی برای هر گروه یک مکانی را در نظر می گیرد. مثلا کودکی که مورد آزار جسمی قرار گرفته فقط چند ساعت آن هم تا تکمیل شدن پرونده و گرفتن حکم قاضی برای نگهداری موقت بچه، ممکن است در مرکز مداخله در بحران بماند. در کمترین زمان کودک به یکی از مراکز خاص نگهداری کودکان منتقل می شود، یا همین طور سالمند یا معلول آزار دیده در مرکز مداخله در بحران به صورت موقت نگهداری می شوند.
در مجموع باید گفت افرادی که توسط ماشین اورژانس اجتماعی به مراکز مداخله در بحران منتقل می شوند به دو دسته کلی تقسیم می شوند، گروه های در معرض آسیب و گروه های آسیب دیده و این دو گروه در همان مرکز مداخله در بحران هم در کنار یکدیگر نگهداری نمی شوند. مثلا نوجوان در معرض آسیب در همان سالن یا اتاقی که یک زن خیابانی هست نگهداری نمی شود. یا یک کودکی که مورد آزار جسمی قرار گرفته در اتاقی که دختر فراری هست نگهداری نمی شود. مراکز مداخله در بحران بهزیستی اتاق های مجزا دارد.
*با این اوصاف خدمات اقامتی شما در مرکز مداخله در بحران فقط به صورت موقتی است؟
خیر. ما دو نوع خدمات در مراکز مداخله در بحران ارائه می دهیم؛ خدمات سرپایی و خدمات اقامتی. خدمات سرپایی همراه با مداخلات تخصصی روانشناسی و مددکاری است. موضوع و معضل مددجو بررسی می شود، برای ما مهم ترین موضوع این است که شرایط را طوری پیش ببریم که فرد هر چه زودتر به آغوش خانواده اش برگردد.
گاهی موضوع با این مداخلات فیصله پیدا می کند و فرد به آغوش خانواده اش برمی گردد. گاهی کودک، معلول، نوجوان نیاز به اقامت موقت در مراکز بهزیستی پیدا می کند تا شرایط خانوادگی بهبود پیدا کند. همان طور که عرض کردم این گروه ها پس از چند ساعت به مراکز نگهداری خاص گروه سنی خودشان منتقل می شوند.
فقط یک گروه از مددجوهای اورژانس اجتماعی امکان اقامت موقت در مراکز مداخله در بحران را دارند و این یک گروه هم زنان آسیب دیده و یا دختران آسیب دیده هستند. دخترانی که بعد از فرار از خانه مورد تعرض قرار گرفته اند که ما به آنها دختران آسیب دیده می گوییم و زنان خیابانی. این افراد اجازه دارند در مراکز مداخله در بحران بهزیستی بمانند.
*چند مرکز مداخله در بحران در سراسر کشور داریم؟
سازمان بهزیستی ۳۶۰ مرکز اورژانس اجتماعی در کشور دارد. در همه شهرها و استان های بالای ۵۰ هزار نفر و شهرهای زیر ۵۰ هزار نفر که آسیب های اجتماعی در آن زیاد است مرکز اورژانس اجتماعی راه اندازی شده است و تعداد این مراکز هر سال در حال افزایش است. هر مرکز اورژانس اجتماعی یک مرکز مداخله در بحران به حساب می آید.
*پس با این حساب گروه های آسیب دیده در سراسر کشور شرایط اقامت موقت در ۳۶۰ پایگاه مداخله در بحران را دارند!
خیر. اینطور نیست. همه مراکز مداخله در بحران خدمات شبانه روزی ارائه نمی دهند. امکان اقامت موقت در مراکز مداخله در بحران سطح یک وجود دارد. این مراکز سطح یک در مراکز استان ها قرار دارد.
* ما چند مرکز مداخله در بحران سطح یک داریم که همزمان امکان اقامت موقت زنان و دختران آسیب دیده در آن وجود دارد؟
الان ۳۴ مرکز سطح یک داریم. ۸ مرکز سطح دو داریم که اینها هم شبانه روزی است و شرایط اسکان موقت دارد.
*هر مرکز شبانه روزی ظرفیت اقامت چند مددجو را دارد؟
تقریبا ۲۰ نفر می توانند در هر مرکز اقامت داشته باشند.
*شما گفتید مراکز سطح یک مداخله در بحران کشور که شرایط برای نگهداری موقت زنان آسیب دیده را دارد در مراکز استان قرار دارد، بنابراین تهران به عنوان پایتخت ایران، با وجود مناطق حاشیه‌ای و حجم قابل توجه آسیب های اجتماعی تنها یک مرکز مداخله در بحران دارد!
اتفاقا سازمان بهزیستی در تهران به دلیل شرایط خاص ۵ مرکز اورژانس اجتماعی شبانه روزی و در واقع ۵ مرکز اقامت موقت راه اندازی کرده است که البته باز هم جوابگوی نیازها نیست.
*زنان و دختران آسیب دیده تا چند روز می توانند در مرکز بمانند؟
مدت زمان اقامت موقت ۲۱ روز است. اگر با مداخلات تخصصی بحران رفع نشد و نیاز به مداخلات تخصصی‌تر وجود داشت مداخلات در همان مرکز ادامه پیدا می کند و آنها می تواند ۲۰ روز دیگر هم در مرکز بماند. اگر طی ۲۰ روز دوم هم مشکل حل نشد بسته به شرایط، فرد یا به مراکز اقامتی میان مدت مثل خانه امن، مراکز شبه خانواده، مراکز بازپروری برای نگهداری ارجاع داده می شوند. البته ما بانوانی را داریم که به دلیل شرایط خاص حتی تا ۶ ماه هم در مرکز مانده اند.
*از کمیت و تعداد بگذریم. بعد از انتقال زنان و دختران آسیب دیده به مراکز مداخله در بحران چه اتفاقی می افتد؟ چه خدماتی به این افراد ارائه می شود؟
مددجویانی که به تشخیص تیم تخصصی باید از خدمات اقامت استفاده کنند قبل از ورود به محل اسکان، توسط پزشک معاینه می شوند و اقدامات اولیه بهداشت فردی مثل استحمام ، تعویض لباس و ... برایشان انجام می شود.
دومین مرحله تشکیل گروه تخصصی مددکاری در خصوص این افراد است. مددکار طی جلسات روانشناسی و مددکاری شرایط روحی فرد، شرایط خانوادگی، سطح آسیب، دلایلی که منجر به ترک خانه شده را بررسی می کند و سعی می کند شرایطی را فراهم کند که فرد آسیب دیده احساس امنیت کند و از بحران روحی خارج شود.
با توجه به محدودیت مدت نگهداری، گروه تخصصی مرکز باید بر اساس نتایج ارزیابی، نحوه ارجاع را قبل از پایان دوره نگهداری تعیین کند و اقدام لازم برای ترخیص را انجام دهد. در صورتی که اطلاعات گرفته شده از فرد کافی نباشد باید از طریق بازدید از منزل، آزمایشات پاراکلینیکی و ... اطلاعات لازم برای رسیدن به تشخیص دقیق جمع آوری شود. گروه تخصصی مرکز مداخله در بحران حداقل 2 روز در هفته با حضور مددکار اجتماعی ، روانشناس ، روانپزشک ، مشاور حقوقی ، پزشک و مسئول مرکز جلسه می گذارد و مرحله به مرحله شرایط زنان و دختران آسیب دیده و اقداماتی که برای بهبود شرایط آنها انجام شده را بررسی می کند.
*اگر بخواهید به صورت مصداقی صحبت کنید و از نتایج انتقال دختران آسیب دیده و زنان آسیب دیده بگویید، به چه مواردی می توانید اشاره کنید؟ آماری در این خصوص وجود دارد؟
ببینید دختر یا بانویی که برای فرار از مشکلات و بحران های خانوادگی از خانه فرار کرده ، جایی برای ماندن ندارد آنقدر درمانده و غرق در مشکلات مختلف است که نمی داند چگونه با مشکلات خود برخورد کند، ممکن است از سر ناچاری به مردی پناه ببرد و از او سوء استفاده شود، در این میان یک روانکاو و روانشناس به عنوان کسی که مسائل را خارج از ماجرا بررسی می کند می تواند به این فرد در حل مشکلات و آسیب ها کمک کند. این اتفاق در مراکز مداخله در بحران اورژانس اجتماعی کشور می افتد.
در سال گذشته ۴ هزار و ۳۳۳ مورد فرار از خانه در کل کشور به اورژانس اجتماعی گزارش‌شده است و از این تعداد در ۱۴۳۳ پرونده، گروه مددکاران سیار فوریت‌های اجتماعی ۱۲۳ ورود کردند و دختران در معرض آسیب یا آسیب دیده به مراکز مداخله در بحران منتقل شدند.
تصور کنید این ۱۴۳۳ دختر به مراکز بهزیستی منتقل نمی شدند و اقدامات مددکاری دریافت نمی کردند، می دانید چه اتفاقات تلخی می افتاد؟ قطعا تعداد قتل های ناموسی بیشتر می شد، قطعا فرزندکشی هایی که در اثر تعصب ها و بحران های روحی مثل ماجرای رومینا اتفاق افتاد افزایش پیدا می کرد.
ما پرونده هایی را داشتیم که زن یا دختری به دلیل مشکلات حاد خانوادگی و اینکه تصور می کرده چاره ای جز فرار از خانه نداشته از خانه اش در شهری دیگر فرار کرده و به تهران آمده است، شناسایی به موقع نیروهای اورژانس اجتماعی و انتقال به مرکز مداخله در بحران او را از خطر تعرض و تبدیل شدن به یک زن خیابانی نجات داده است. مددکاران ما یک سال درگیر پرونده این زن بودند تا مشکل خانوادگی اش را حل کنند و در نهایت او پیش خانواده اش برگشت.
*بعد از ترخیص بانوان یا دختران آسیب دیده پرونده فرد بسته می شود؟ معمولا مشکلات فرهنگی و خانوادگی ریشه دار هستند و برطرف کردن آنها به صورت کامل در زمان کوتاه امکان پذیر نیست!
این ارتباط قطع نمی شود و ادامه دار است. مددکاران اجتماعی مراکز مداخله در بحران با فرد ترخیص شده در ارتباط تلفنی هستند، علاوه بر این به مدت شش ماه تا یکسال پس از ترخیص، حداقل 2 مرتبه به خانه مددجو سرکشی کرده و از وضعیت آنان با خبر می شود و در صورت نیاز به خدمات مضاعف ، مراتب را با درج در پرونده مددجو گزارش می کند.
اگر مددجو از یکی از شهرستان های تابعه همان استان باشد رابطان امور آسیب دیدگان اجتماعی شهرستان و مجتمع ها پیگیری را ادامه می دهند و در صورتی که مددجو در استان دیگری باشد با هماهنگی معاونان امور اجتماعی استان مبدا و مقصد، پیگیری توسط رابط امور آسیب دیدگان اجتماعی شهرستان ها و مددکاران اجتماعی استان مقصد انجام می شود.
*در سال ۱۴۰۰ قرار نیست به تعداد این مراکز اضافه شود؟
تا شهریور ۱۴۰۰ سه مرکز دیگر راه اندازی می شود. ما در پایتخت حداقل به ۱۰ مرکز اورژانس اجتماعی نیاز داریم و این نیاز و ضرورت را مسؤولان هم باید درک کنند و بودجه مناسب را به اورژانس اجتماعی اختصاص دهند.