زنانی که مسوولیت زندگی را به تنهایی بر دوش می‌کشند پر از مسائل و مشکلات خاص خود هستند؛ در شرایطی که فقر، تورم و شرایط ویژه‌ای که کرونا برای برخی مشاغل ایجاد کرده و درآمد بسیاری از اقشار جامعه را کاهش داده است؛ زنان سرپرست خانوار بیش از هر قشر دیگری در تنگنا قرار گرفته‌اند و فشار زیادی را متحمل می‌شوند.
به گفته کارشناسان بهزیستی سالانه بخشی از زنان جامعه به دلایل مختلف از جمله طلاق، فوت و اعتیاد همسر و بد سرپرستی به زنان سرپرست خانوار تبدیل می‌شوند و مشکلات اقتصادی، بیکاری، نابه سامانی روحی و روانی و نوع برخورد اجتماعی، همواره آنها را رنج می‌دهد.
بنا بر آمار رسمی اعلام شده از سوی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری ، تعداد سه میلیون زن سرپرست خانوار در کشور وجود دارد که میانگین سنی آنها بین ۱۸ تا ۶۰ سال است و در استان قزوین نیز ۴۰ هزار زن سرپرست خانوار وجود دارد.
اینکه چقدر طول کشید تا واژه "زن بی‌سرپرست" به واژه "زن سرپرست خانوار" تبدیل شود اگرچه نامعلوم و ارزیابی نشده است اما قطعاً فداکاری، تلاش و اثربخشی هزاران و میلیون‌ها زن بی‌سرپرست موجب شد تا نقش این زنان در اجتماع ارتقا پیدا کند.
توانمندسازی زنان سرپرست خانوار یکی از مهمترین برنامه‌های حمایتی برای این قشر از جامعه است که با گذشت سال‌ها توانست زن بی‌سرپرستی که به هر دلیل از وجود یک مرد در کنار خود محروم بوده است را به یک زن قدرتمند، با قابلیت سرپرست خانواده، نان‌آوری و مدیریت نقش‌های زنانه و مردانه خانه به صورت همزمان تبدیل کند.
یک زن برای سرپرست خانوار شدن راهی دشوار پیش رو دارد
اگرچه حضور مؤثر زنان سرپرست خانوار در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در چند سال گذشته در کشور به صورت برجسته قابل مشاهده بوده است، با این حال اما در مسیر تبدیل یک زن به زن سرپرست خانوار مشکلات متعددی پیش رو است، مشکلاتی که عشرت رسولی یکی از زنان سرپرست خانوار استان قزوین در این خصوص گفت: شاید برای سرپرست خانوار شدن یک مرد راهی سخت باشد اما قطعاً وقتی یک زن قرار است سرپرست خانوار باشد این سختی‌ها دوچندان می‌شود، چراکه جامعه هنوز پذیرای حضور زنان سرپرست خانوار نیست.
رسولی اضافه کرد: البته طی چند سال گذشته نگرش‌ها به این حوزه تا حد زیادی تغییر پیدا کرده است اما باید بپذیریم که ما دخترانمان را برای سرپرست خانوار شدن تربیت نمی‌کنیم و گاهی این جبر روزگار است که این افراد را به سمت سرپرست خانوار شدن حرکت می‌دهد، از این‌رو مهارت‌های لازم برای حضور در بازارهای اقتصادی، اجتماع و فراگیری مهارت را که نیاز بود به دخترانمان یاد بدهیم با سنگ دلی روزگار می‌آموزند.
زنان سرپرست خانوار مهارت کافی ندارند
مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری قزوین نیز معتقد است امروز یکی از مهمترین مشکلات پیش روی حضور اجتماعی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار در قزوین مشکل فقدان مهارت است.
صدیقه ربیعی افزود: مشکلی که زنان سرپرست خانوار دارند این است که یا فاقد مهارت‌های لازم جهت اشتغال و ورود به عرصه کسب و کار بوده یا اینکه فاقد تحصیلات عالی هستند.
وی اظهار داشت: برای حضور مؤثر در اجتماع و اقتصاد نیازمند این هستیم که تحصیلات و مهارت را در کنار یکدیگر داشته باشیم در حالی که عمدتاً زنان ما یا ماهر هستند یا تحصیلاتی دارند که خروجی تک‌بعدی این عملکرد مثبت نیست.
ربیعی ادامه داد: بانوانی که امروز با مهارت کافی وارد بازار کار شده‌اند عملکرد خوبی از خود نشان داده اند که ثبت ۶۰ تعاونی ویژه بانوان در اداره کل کار، تعاون و رفاه اجتماعی استان قزوین و ثبت چهار تعاونی ویژه بانوان در سازمان تعاون روستایی تاییدی بر این مدعا است.
به گفته ربیعی سهمیه اعتبارات تسهیلات در نظر گرفته شده برای اعطای وام به طرح‌های دارای توجیه اقتصادی در تعاونی زنان، یک هزار و ۵۴۷ میلیون ریال است که افراد با داشتن شرایط لازم می‌توانند از این اعتبارات بهره‌مند گردند.
این مسوول همچنین به اعطای تسهیلات به زنان سرپرست خانوار اشاره کرد و گفت: این تسهیلات به مبلغ ۳۰ میلیون ریال در قالب طرح الگوی نوین توسعه مشاغل خانگی به زنان سرپرست خانوار در استان پرداخت خواهد شد.
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری قزوین در تعریف زنان سرپرست خانوار، توضیح داد: زنانی که همسرشان فوت کرده،بانوان مطلقه و زنانی که همسر دارند اما مسوولیت معاش خانواده را به علت زندانی بودن همسر، از کار افتادگی، معلولیت،اعتیاد و متواری شدن همسر بر عهده دارند و دختران مجرد قطعی بالای ۴۵ سال به عنوان زنان سرپرست خانوار تعریف می‌شوند.
ربیعی خاطرنشان کرد: اولویت پرداخت تسهیلات به زنان سرپرست خانوار با کسانی است که مدارک گواهینامه فنی و حرفه‌ای را دریافت کرده باشند.
مهارت افزایی، آموزش ماهیگیری به زنان سرپرست خانوار است
مدیرکل بهزیستی استان قزوین در این خصوص معتقد است: نقش اشتغال در پویایی زندگی انسان انکارناپذیر است و می‌توان آن را کانون ارتباطات انسان و اجتماع تلقی کرد که در جهت این پویایی بی‌تردید زنان به عنوان نیمی از جمعیت، تأثیر مستقیمی در توسعه جامعه دارند.
علیرضا وارثی افزود: با وجود اشتغال غیر رسمی زنان مساله اقتصادی در واقع مهمترین موضوعی است که زنان تحت پوشش سازمان بهزیستی در زندگی روزمره خود با آن مواجه هستند و قدرت و فشار این مساله در زندگی این گروه از زنان بسیار چشمگیر است و با بالا رفتن شمار افراد تحت سرپرستی زنان، شدت بیشتری نیز پیدا می‌کند.
وی اظهار داشت: از این‌رو سیاست‌های رفاهی یک جامعه به‌ویژه در سازمان‌ها و دستگاه‌های حمایتی باید به منظور بهبود وضعیت اقتصادی این قشر از زنان و توانمندسازی آنان باشد.
وارثی اضافه کرد: در مراکز خانه امن و بازپروری، زنان آسیب و خشونت دیده اجتماعی از خدمات گسترده‌ای شامل روانشناسی، مددکاری، بهداشتی درمانی و حقوقی بهره‌مند می‌شوند که یکی از اقدامات مهم مراکز، برنامه‌های آموزشی و اشتغال، حمایت‌های مالی و برنامه‌های توانمندسازی خدمت گیرندگان است.
این مسوول تصریح کرد: توانمندسازی فرآیندی است که طی آن مجموعه اقدامات و خدماتی با هدف تحقق زندگی عادی با حداقل وابستگی به منابع حمایتی، ارتقای توانایی‌ها و مهارت‌های آموزشی، اجتماعی و حرفه‌آموزی به خدمت گیرندگان و خانواده‌های آنان ارائه می‌شود.
وی تاکید کرد: خدمات آموزشی و اشتغال، شامل حرفه آموزی و آموزش‌های مرتبط در راستای توانمندی سازی خدمت گیرندگان و کاریابی و اشتغال است.
زنان تحت پوشش سازمان بهزیستی خودکفا می‌شوند
مدیرکل سازمان بهزیستی استان قزوین در ادامه به بیان طرح‌های اشتغال‌زایی و مهارت افزایی زنان سرپرست خانوار در قزوین پرداخت و گفت: یکی از برنامه‌های سازمان بهزیستی در جهت توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، طرح گروه‌های همیار است.
وی اظهار داشت: گروه‌های همیار زنان سرپرست خانوار، مشتمل بر تعدادی از زنان سرپرست خانوار نیازمند تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند که با دریافت خدمات و حمایت‌های توانمندسازی، در جهت دستیابی به استقلال اقتصادی و اجتماعی خود تلاش می‌کنند.
وارثی اضافه کرد: در استان قزوین از زمان شروع طرح تاکنون ۳۰ گروه همیار در سطح شهرستان‌ها با زمینه‌های خیاطی، سفالگری، فرش، خدماتی و بسته‌بندی مواد غذایی تشکیل شده که نیاز است تا این گروه‌ها افزایش یابد.
وی خاطرنشان کرد: اشتغال زنان سرپرست خانوار، گامی مؤثر در جهت توانمندی و خروج آنها از چرخه حمایت‌های مستقیم است ولیکن به دلیل سطح پایین دانش، مهارت و توانایی‌های آنها، برنامه‌ریزی و اجرای برنامه اشتغال همواره با چالش‌ها و دشواری‌هایی روبه‌رو بوده است.
مدیرکل بهزیستی استان قزوین گفت: با وجود منابع مختلف جهت اشتغال، متاسفانه در حدود ۲۰ درصد از خانواده‌های نیازمند و زنان سرپرست خانوار تحت پوشش در روستاها و مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند.
وارثی تصریح کرد: به دلیل نبود کارفرمای مناسب و امکان نداشتن تشکیل گروه‌های همیار، شرکت‌های تعاونی و همچنین نداشتن ضامن برای دریافت تسهیلات خوداشتغالی، امکان بازتونی آنان مقدور نیست و متاسفانه سالیان سال تحت پوشش این سازمان باقی مانده‌اند بنابراین جهت رفع مشکل این خانواده‌ها و به منظور توانمندسازی آنها تهیه وسایل و ابزار اشتغال، آموزش کسب و کار و مهارت‌های فنی و حرفه‌ای به آنان پیشنهاد می‌گردد.
وارثی اضافه کرد: همچنین در راستای دستیابی مددجویان به استقلال اقتصادی و تسهیل در ایجاد اشتغال پایدار یکی دیگر از برنامه‌های توانمندسازی خدمت گیرندگان بهره‌مندی از وام خوداشتغالی است که هر ساله منجر به توانمندی تعداد زیادی از بانوان خودسرپرست در استان می‌شود.
یک هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی خودکفا شدند
مدیرکل بهزیستی استان قزوین اظهار داشت: آمار خروج از چرخه دفتر توانمندسازی خانواده و زنان بهزیستی استان قزوین نشان می‌دهد در پنج سال اخیر یک هزار و ۹۸ زن سرپرست خانوار از طریق گروه همیار، معرفی به کارفرما و همپوشانی با سایر نهادها و ۴۲۶ خانوار از طریق اشتغال فردی و سرمایه کار به توانمندی رسیده‌اند.
وارثی افزود: با توجه به این موضوع، افزایش اعتبارات در زمینه اشتغال فردی و سرمایه کار بلاعوض می‌تواند کمک شایانی به خانواده‌های تحت پوشش و دستیابی آنان به شروع کسب و کار و خروج از چرخه حمایت کند.
نیمی از مددجویان کمیته امداد زنان سرپرست خانوار هستند
مدیر کمیته امداد امام خمینی (ره) استان قزوین با بیان اینکه نیمی از مددجویان تحت حمایت استان را زنان سرپرست خانوار تشکیل می‌دهند، گفت: هم‌اکنون ۱۴ هزار و ۱۱۲ نفر زن سرپرست خانوار تحت پوشش کمیته امداد هستند.
مهر علی حق‌گویان افزود: رویکرد اصلی کمیته امداد، توانمندسازی مددجویان است و در واقع معتقدیم که نهاد کمیته امداد امام خمینی (ره) یک مسیر موقتی برای حمایت از این افراد است و در طی این مسیر انتظار داریم با ارائه خدمات مناسب و توسعه آموزش‌ها و مهارت افرایی‌ها بتوانیم شاهد توانمندسازی این افراد باشیم.
وی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر تلاش ما این است که نقش‌های اقتصادی برای زنان و سرپرستی خانوار نباید مانع از اجرای نقش مادری در محیط خانه باشد از این رو بسیاری از طرح‌های اشتغال برنامه‌ریزی شده برای این زنان مشاغل خانگی است.
مدیرکل کمیته امداد امام خمینی استان قزوین افزود: زنان سرپرست خانوار می‌توانند با توجه به شرایط اجتماعی و ضعف توان مالی برای سرمایه‌گذاری، در مشاغلی چون گلیم‌بافی، فرش بافی، پرورش قارچ، کشت زعفران و کشت گیاهان دارویی فعالیت داشته باشند.
حق‌گویان اضافه کرد: در چند سال گذشته شکل فعالیت‌های خانگی زنان سرپرست خانوار نیز تغییر کرده است و امروز زنان سرپرست خانوار ما با تولید برق و تحویل آن به شبکه، تهیه دستگاه‌های میوه خشک‌کن، همراهی با شرکت‌های دانش بنیان و مشاغل نو هم درآمدزایی دارند و هم از توانمندی‌های خود بهره‌گیری می‌کنند.
وی یادآور شد: آموزش خانواده در قالب مشاوره، روانشناسی، تقویت مسائل دینی و اعتقادی، افزایش مهارت سطح زندگی، پیشگیری از اعتیاد و ناهنجاری‌های اجتماعی از مهمترین مواردی است که در قالب دوره‌های متعدد به زنان سرپرست خانوار آموزش داده می‌شود.
زنان سرپرست خانوار به دلیل حضور در اجتماع و انجام فعالیت‌های اقتصادی با تغییر نقش‌های مادرانه مواجه هستند و باید تلاش شود تا این زنان با مهارت افزایی، ارائه آموزش‌های ایجاد اشتغال در محیط خانه و تأمین امنیت و آرامش خود، دست‌پر مهر مادر را در محیط خانواده حفظ کنند.
زنان ستون‌های اجتماعی و خانوادگی و سرمایه‌های جامعه برای تربیت نسل آینده هستند و نباید اجازه داد تا فشار مشکلات اقتصادی آنها را از محیط خانواده دور کند.