فضای مجازی که با گوشی هوشمند تلفن همراه به عنوان یکی از پرکاربردترین ابزار طی یک دهه گذشته به زندگی اجتماعی رخنه کرده ، در کنار تمام مزیت‌ها و فواید ، آسیب‌های اجتماعی مختلفی را هم به ارمغان آورده که یکی از خزنده‌ترین و زیرپوستی‌ترین آن جذب مادران و حتی مادربزرگها به خود و دور کردن روزافزوشان از خانه‌داری و بچه‌داری بوده است.
به گزارش ایرنا ، روزگاری نه چندان دور گوشی های هوشمند با صاحبان جوان و نوجوانش شناخته می شد. بزرگ‌تر ها بویژه مادران و مادربزرگ ها و حتی برخی از پدران و پدربزرگ ها از همان گوشی های غیرهوشمند و قدیمی آن هم عمدتا برای در دسترس بودن یا در دسترس داشتن فرزندان و نوه ها استفاده می کردند ، گوشی هایی که بسیاری از این بزرگان پس از خرید گوشی هوشمند برای فرزندانشان صاحبش می شدند.
این روزها اما دیگر کمتر کسی اعم از پیر و جوان پیدا می شود که گوشی هوشمند نداشته باشد و همین ابزار نیز پای همه را به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی باز کرده است. مادرها و مادربزرگها که زمانی حتی حوصله وقت گذاشتن برای دیدن هنرمندی های فرزندان و نوه هایشان را در فضای مجازی آن هم با گوشی فرزندانشان نداشتند ، حالا خود صاحب گوشی هوشمند و پای ثابت فضای مجازی و شبکه های اجتماعی تبدیل شده اند.
دلمشغولی اخیر مادران در فضای مجازی از جمله شبکه های اجتماعی و بازی های موبایلی تا حدی زیاد شده که صدای اعتراض اعضای بسیاری از خانواده ها را درآورده است.
مادر همواره در تمام فرهنگ ها و جوامع نقطه کانونی و مرکزیت و به نوعی عامل اتصال و پیوند جمع خانواده بویژه در دورهمی اعضا بوده است. از دیرباز حتی زمانی که هر یک از اعضای خانواده به واسطه وسایل و فضاهایی همچون تلفن همراه و شبکه های مجازی علیرغم حضور فیزیکی در این دورهمی ها از صحبت و مراودت با جمع غافل می شد ، مادر همواره حضور عاطفی و همه جانبه گرمی داشت تا محفل خانوادگی همچنان بدون اختلال و نگرانی گرم بماند.
اما امروزه هجوم فضای مجازی به اندازه ای است که مادران را حتی بیشتر از فرزندان در خود غرق کرده است، به گونه ای که اکنون دیگر در حالی که اعضای خانواده با هم در حال گپ و گفت و یا تماشای تلویزیون و دیگر کارهای جمعی هستند، مادران همچنان سر در گوشی موبایل دارند و در بازی های موبایلی تا گشت و گذار در شبکه های اجتماعی غرق می شوند.
این وضعیت که روند زندگی و اجرای مسئولیت های زن و مادر خانواده را هم بشدت تحت تاثیر قرار داده ، بیشتر از همه مورد اعتراض شدید بسیاری از پدران بویژه آنانی که تا حدودی پا به سن گذاشته قرار گرفته و حتی واکنش منفی پدربزرگ ها را به دنبال داشته است.
محافل خانوادگی این روزها دیگر گرمی و حرارت سابق را به واسطه عدم حضور عاطفی و فکری و ذهنی مادران ندارد و این مساله به نظر می رسد از تمامی آسیب های وارده فضای مجازی به زندگی اجتماعی دلخور کننده تر باشد.
خدیجه ساغری بانوی ۶۷ ساله ای است که بازی جدول کلمات در تلفن همراه را بیشترین سرگرمی شبانه روزیش می داند و به نوعی خود را " معتاد " به آن معرفی می کند. وی که مادر ۶ فرزند است، می گوید: وقتی سرم به بازی گرم می شود ، فکرم بسیار آزادتر است و اضطرابم کمتر می شود وگرنه ثانیه ای فکر و ذهنم آزاد نیست.
این بانوی بابلی که به گفته خودش اختلال خواب شبانه دارد ، افزود: حتی شب ها تا نیمه شب مشغول بازی هستم تا زمانی که خواب به سراغم بیاید و این باعث می شود کمتر از قرص های آرامبخش استفاده کنم.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا اعضای خانواده اعتراضی نمی کنند ، گفت : چرا . هم همسرم و هم فرزندانم شدیدا اعتراض می کنند ، اما من توجهی نمی کنم و حتی برخی وظایف از جمله سفره شام و یا کارهای جزئی مثل چای ریختن را به خودشان واگذار کرده ام تا به بازی ام برسم.
دلربایی فضای مجازی در دلزدگی از دنیای واقعی
یک روان شناس و مشاور خانواده به ریشه یابی حضور مادران و زنان خانه دار در فضای مجازی اشاره کرد و گفت : اتفاقی که در حال رخ دادن است و تقریبا توجهی به آن نمی شود ، دارای عوامل چندوجهی است و ریشه در زمینه های متعددی دارد.
لیدا شمس‌آذر یکی از دلایل را لذت بخش بودن و تنوع کاربری فضای مجازی دانست و افزود : گذشته از نسل جوان به اصطلاح امروزی که بسیاری از فعالیت های اجتماعی خود را به فضای مجازی گره زده است، مادران یا در اصطلاح عامه زنان خانه دار نیز به واسطه تنوع و جذابیت ، به این محیط وارد آن شدند.
وی تنهایی مادران در منزل را عامل جذب شدن آنان به فضای مجازی دانست و ادامه داد : اغلبه مادران به خصوص آنهایی که میانسال هستند و زمان زیادی را تنها در خانه به سر می برند گشت و گذار در فضای مجازی به یکی از سرگرمی های آنان تبدیل می شود و به مرور زمان به آن وابسطه می شوند.
این مشاور خانواده تغییر سبک زندگی را از دیگر دلایل گرایش مادران و زنان خانه دار به فضای مجازی عنوان کرد و افزود: امروزه زنان نیز تمایلاتشان را در فضای مجازی جست و جو می کنند. این تمایلات خواه مسائل اجتماعی و یا اینکه سرگرمی‌های روزمره مانند بازی‌های موبایلی باشد که توانسته جای محکمی در تعاملات و هم اوقات فراغت آنان پیدا کند.
شمس آذر علت اصلی گرایش زنان خانه دار به فضای مجازی را دلزدگی فضای واقعی دانست و گفت : یک دهه اخیر کاهش رفت و آمدها و روابط خانوادگی ، شکاف بین نسلی ، کاهش جمعیت خانواده‌ها، مسائل سیاسی و اقتصادی، عدم تعریف مناسب از تفریح و سرگرمی برای جامعه و مسائلی دیگر منجر به دلزدگی فضای واقعی شده است.
وی ادامه داد: این عوامل به همراه دیگر اتفاقات اجتماعی فضای واقعی را برای به خصوص زنان خانه دار که زمان بیشتری را برای اوقات فراغت دارند ، به سمت فضای مجازی کشانده است. علاوه بر این محبوبیت زندگی فردی ناشی از فشارهای اقتصادی و رواج بی‌حوصلگی بیشترین تاثیر را برای تنها ماندن زنان خانه دار داشت.
این کارشناس اجتماعی به تبعات این وضعیت اشاره کرد و گفت : به طور سنتی مادران گرما بخش روابط میان اعضای خانواده هستند و گوشه‌گیری این مراکز محبت و عاطفه باعث سرد شدن بافت دیگر اعضا می شود.
شمس آذر تعمیق بی‌حوصلگی در میان خانواده و جامعه را از تبعات اصلی وابستگی زنان خانه دار و مادران به فضای مجازی برشمرد.
نگرانی از پدیده انزوای اجتماعی
مریم نصیری کارشناس خانواده هم معتقد است: استفاده مناسب از این ابزار می تواند برای کاربران در هر شرایط سنی، جنسی و شغلی مناسب باشد. در اصل به کارگیری این ابزار برای هر فرد می تواند با نتایج فراوان همراه باشد، برای مثال هر زن خانه دار می تواند با استفاده از اطلاعات موجود در شبکه های مجازی به یادگیری مسائل مختلف و افزایش اطلاعات خود بپردازد اما آسیب های آن هم نباید از چشم دور بماند.
وی گفت: اگر زنان ما برای زمان های حضور خود در فضای مجازی وقت های خاصی معین کنند و با شیوه های اصولی به این فضا ورود کرده و فعال باشند شاید از دامنه آسیب ها کاسته شود و یا اصلا با پدیده ای به نام آسیب مواجه نشویم.
این کارشناس خانواده افزود : مسلما سرگرمی سالم مادران بویژه در این شرایط کرونایی مساله ای ناخوشایند و مورد نقد کلی نیست، تنها مساله اصلی حضور بیش از اندازه و غفلت از بقیه جنبه ها و ابعاد زندگی و زیاده روی در این حضور است که نگران کننده است، نگرانی از انزوای اجتماعی و خانه نشینی کلی مادران در دورانی که زندگی اجتماعی اصلی انکارناپذیر است.
وی گفت : در حال حاضر و در شرایط کرونایی امروز جامعه و افسردگی مادران و زنان خانه دار و با ادامه انکارناپذیر روند نفوذ فضای مجازی در مادران به نظر می رسد بیشترین خدمتی که می توان به مادران کرد علاوه بر تحلیل و ارائه راهکارهای خلاقانه برای گذران اوقات فراغت بویژه خانه نشینی، برنامه سازی موبایلی و خلق نرم افزارها و یا بازی های آموزنده و خلاقانه مناسب با سن و اطلاعات مادران و نیز تقویت کننده ابعاد فکری و ذهنی آنان بدون خسته و کسل کنندگی باشد.
مجازی‌زدگی مادران در عصر کرونا
صدیقه خسروانی کارشناس علوم تربیتی و خانواده در این زمینه اظهار داشت: برای بررسی اثرات ورود مادران به فضای مجازی و وابستگی تقریبا اعتیادآور آنان در این فضا می توان مادران را به دو دسته یا دو رده سنی از جمله مادرانی که فرزندان نوجوان دارند و نیز مادرانی که فرزندان بزرگ دارند و به اصطلاح میانسالی را پشت سر گذاشته اند ، تقسیم کرد.
وی افزود: شرایط کرونا باعث شد روند ورود افراد به فضای مجازی سریع تر پیش برود و حتی آنهایی هم که تاکنون وارد نشده بودند مخصوصا مادرانی که فرزند دانش آموز دارند محبور شوند وارد این فضا شوند.
او ادامه داد : مادران میانسال به بالا نیز به خاطر توصیه های شدید مراقبتی و رعایت احتیاط های لازم به واسطه حساسیت های سنی بعد از شیوع کرونا به طور کامل خانه نشین شده و از بسیاری فعالیت های اجتماعی حتی حضور در کوچه و دورهمی همسایگان و یا خریدهای روزانه بازماندند و این مساله به مادران نوعی احساس بی هدفی داد به همین دلیل به دنبال سرگرمی جایگزین این خرده رفتارهای جمعی پرداختند.
خسروانی گفت : البته ورود مادران جوان مخصوصا در فضای مجازی یکسری نکات مثبت دارد، به روز بودن و آشنا شدن آنها بر روی این امکانات باعث می شود کنترل و نظارت مستقیم آنها بر روی بچه هایشان بیشتر شود و مسلط تر این کنترل را انجام دهند. ولی یکسری نکات منفی هم دارد. اینکه زمان بیشتری را در این فضا سر می کنند، زمانی که می تواند صرف همسر و فرزندان، بازی با فرزند ، گفت و گو و مباحث و بازی های خانوادگی گروهی شود، محیط مجازی دیگر این اجازه را به او نمی دهد و وقتی وارد این فضا می شود زمان زیادی را صرف آن می کند.
این کارشناس افزود : در عین حال مادری که همیشه به فرزندش آموزش می داده که نباید زیاد گوشی و تبلت در دست داشته باشد ، الان خودش این کار را انجام می دهد و این رفتار به نوعی نامناسب باعث می شود بچه بگوید مادرم فقط حرف می زند، حالا که خودش در این شرایط قرار گرفته خودش همین کار را انجام می دهد.
وی در عین حال گفت: از این دید که مادران با این ورود بخواهند آموزش ببیند و اطلاعاتشان را بالاببرند مثبت است البته اگر اجرایی شود.
پیشرفت علم و فناوری در زمینه های مختلف به کمک انسان ها آمده و زنان خانه دار نیز از این قاعده مستثنی نیستند. با وجود وسایل برقی فراوان در خانه مثل جاروبرقی، ماشین لباس شویی و ظرف شویی ، و دهها وسیله دیگر ، اوقات فراغت بسیاری برای زنان خانه دار ایجاد شده و نداشتن برنامه ریزی برای استفاده صحیح از این اوقات فراغت زمینه ساز ورود بیش از حد آنها به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی شده که این موضوع خود آسیب های فراوان را متوجه زنان و خانوده هایشان کرده است.