ایرنا نوشت: هنوز یک ماه از اعتراض فعالان حقوق زنان نسبت به ثبت ملی آیین «فصل و خونبس» نگذشته که خبرهایی از معامله شدن یک دختر ۱۱ ساله در اهواز به عنوان «فصلیه» منتشر شده است.
فعالان اجتماعی و فعالان حقوق زنان در اهواز، دیروز با انتشار مطالبی در شبکه‌های اجتماعی از توافقات قبیله‌ای برای دادن یک دختر ۱۱ ساله به عنوان فصلیه و خونبس در شهر اهواز خبر داده و نسبت به آن اعتراض کردند. این در حالیست که پرونده ثبت آیین «فصل و خونبس» در میراث معنوی کشور، که با مخالفت‌های گسترده روبرو شده بود، هنوز به طور کامل بسته نشده است. از سوی دیگر این اتفاق ادعای موافقان ثبت آیین فصل و خونبس مبنی بر منسوخ شدن آن در جامعه را رد می‌کند.
«فصل» و «خونبس» در واقع نوعی دیه عشایری برای رفع نزاع‌های فردی و جنگ‌های طایفه‌ای است که بر اساس آن در صورت وقوع قتل، هتک ناموس، ضرب و جرح و هر گونه انحراف و کج روی‌های اهالی با پادرمیدانی ریش سفیدان و بزرگان طایفه به حل آن مبادرت می‌ورزند. برای پایان دادن به دعوای خونین میان دو قوم، زنی از طایفه قاتل به طایفه مقتول داده می‌شود که عرب‌ها به آن زن «فصلیه» می‌گویند و در سایر اقوام نیز «خونبس» نامیده می‌شود. حالا خبر رسیده که این سنت تقبیح شده، دوباره سربرآورده و یک دختر ۱۱ ساله، در یکی از مناطق حاشیه شهر اهواز، قربانی جدید آن است.
یکی از بستگان این دختر ۱۱ ساله در گفت وگو با ایرنا روایت فصلیه شدن او را اینگونه توضیح داد: «ماجرا از ازدواج برادر این دختر با زنی از طایفه دیگر آغاز شد، سه روز بعد از ازدواج، پسرعموهای عروس تحت عنوان «نهوه» نسبت به این وصلت اعتراض می‌کنند و منزل خانواده داماد را به رگبار می‌بندند. بعد از آن، طایفه داماد واسطه‌هایی برای مذاکره با طرف مقابل (طایفه عروس) می‌فرستد و بعد از مهلت ۱۶ روزه (در دو مقطع) نشست‌هایی با حضور شیوخ و بزرگان برگزار می‌کنند. در این جلسات طایفه عروس مطالبه سه میلیارد ریال جریمه مالی و دادن دختری به عنوان فصلیه می‌کنند.»
طبق سنت «نهوه»، پسرعموهای یک دختر برای خود حق تصمیم گیری درباره ازدواج آن دختر قائل هستند و می‌توانند از ازدواج دختر با یک فرد از طایفه دیگر ممانعت و به اصطلاح آن را "نهی " کنند.
این شخص که خواست نامش فاش نشود، افزود: در نشست بعد، عموزاده‌های عروس از گرفتن جریمه مالی صرفنظر کرده اما برای گرفتن دختری به عنوان فصلیه اصرار می‌ورزند، طبق خواسته عموزاده‌ها، این دختر ۱۱ ساله قرار است بعد از اربعین حسینی به ازدواج مردی از طایفه مقابل درآید، این در حالیست که خانواده دختر به شدت با فصلیه مخالفت و از آن امتناع کردند اما در نهایت به دلیل تصمیم گیری قبیله‌ای و از ترس بروز تبعات و مشکلات یا کشته شدن فردی از طایفه، به آن رضایت می‌دهند.
وی اضافه کرد: شیخ طایفه عروس با فصلیه گرفتن مخالفت کرده اما عموزاده‌ها حرف شیخ طایفه خود را نپذیرفتند و همچنان بر گرفتن فصلیه پافشاری می‌کنند. در حال حاضر شیوخ دو طایفه و برخی طوایف دیگر به این مساله ورود کرده و خواستار حل آن و پایان فسخ قرار فصلیه و جایگزین کردن آن با جریمه مالی هستند.
این فعال اجتماعی خواستار پایان دادن به سنت فصلیه شد و تاکید کرد: باید خودمان را به جای دختران فصلیه بگذاریم، دختران فصلیه قربانی این رسم غلط هستند و این رسم، غیرانسانی و ظالمانه و جرم است و باید از جامعه حذف شود.
اعتراض دوباره زنان خوزستانی به فصلیه
دخترانی که به صورت «فصلیه» ازدواج می‌کنند در واقع قربانی خطای مردان طایفه می‌شوند. آنها به شدت زیر فشار روحی و تحقیر قرار دارند و مرتبه اجتماعی‌شان در عشیره بسیار پایین است.
فعالان حقوق زنان که با طرح پرونده ثبت معنوی فصل و خونبس با راه اندازی هشتگ های «#من_خونبس_نمیشوم» و «#من_ فصلیة_نمیشوم» در شبکه های اجتماعی، نسبت به آن اعتراض کرده بودند، از دیروز با راه اندازی هشتگ « #لا_للفصلیة» مخالفت های خود را دوباره اعلام کرده اند.
زینب محمداوی دبیر کارگروه فرهنگی موسسه مردم نهاد «آوای زنان ریحانه اهواز» در این باره به ایرنا گفت: چهار روز است که توسط یکی از مردان طایفه دختر، از تصمیم گیری قبیله‌ای برای دادن این دختر ۱۱ ساله به عنوان فصلیه و برای پایان دادن به اختلاف این دو طایفه مطلع شدیم و در این روزها از هر دو طایفه مساله را پیگیری کردیم.
موسسه مردم نهاد «آوای زنان ریحانه اهواز» به عنوان تنها تشکل مردمی ثبت شده حوزه زنان در خوزستان، ۲۸ تیر ماه ۹۹ در نامه‌ای به حجت الاسلام رییسی رییس قوه قضاییه، خواستار توقف روند ثبت پرونده «فصل و خونبس» شده که از سوی رییس دادگستری شوش مطرح شده بود اما با وجود وعده شفاهی برای ملغی شدن این پرونده، هنوز به صورت رسمی پاسخی منتشر نشده است.
محمداوی افزود: بر اساس شنیده‌ها این دختر ۱۱ ساله، خواهر یا دختر عموی مردی است که زنی از طایفه دیگر را خواستگاری کرده اما پسرعموهای این زن به اسم «نهوة» نسبت به این ازدواج اعتراض و از آن ممانعت کرده اند ولی به رغم این مخالفت ازدواج مزبور صورت گرفته است. بعد از مطالبه فصلیه از سوی خانواده عروس، این دختر ۱۱ ساله برای این امر پیشنهاد می‌شود که با توجه به مخالفت خانواده دختر، مساله افشا شده است.
وی اضافه کرد: در گذشته خانواده طایفه مقابل، صبر می‌کردند تا دختر بزرگتر شود و به سن ازدواج برسد اما این طایفه نپذیرفتند و در روزهای نزدیک می‌خواهند این ازدواج سر بگیرد و دختر 11ساله را را ببرند، طبق اطلاعاتی که تاکنون به ما رسیده، شیوخ و بزرگان هر دو طایفه با دادن فصلیه مخالفت کرده‌اند و خانواده دختر نیز تا ۱۰ میلیارد ریال را به عنوان جریمه مالی برای جایگزینی فصلیه پیشنهاد داده‌اند اما طرف مقابل آن را نپذیرفته و بر گرفتن فصلیه اصرار دارند.
محمداوی تصریح کرد: «فصلیه» رسم بسیار زشت و زننده، غیرانسانی و غیرقانونی و غیرشرعی است و در این مورد با توجه به اینکه دختر ۱۱ سال دارد، نیز مصداق کودک همسری است، چگونه می‌شود به جای یک کودک که چیزی از اختیار نمی‌داند تصمیم گیری کرد؟ ازدواج یک مساله شخصی است و حتی اگر هم قرار به عهده گرفتن تبعات یک ازدواج باشد، این دختر ۱۱ ساله نباید تاوان خطای دیگران را بدهد زیرا طبق آیات قرآن هیچکس نباید به جای دیگری مجازات شود.
وی گفت: بر اساس پیگیری‌هایی که داشتیم مشخص شده است که تلاش و وساطت بزرگان و شیوخ طوایف برای حل شدن این مشکل و لغو فصلیه، تاکنون موفق نبوده است.
این فعال حوزه زنان ادامه داد: برای اعتراض به پرونده ثبت فصل و خونبس، اعتراضات بسیاری به ما شد که این رسم منسوخ شده و نباید بیش از اندازه به آن پرداخته شود، اکنون نیز انتقادات بسیاری کرده‌اند که انتشار این خبر در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ممکن است به لجبازی طایفه مقابل منجر شود و تلاش‌ها برای لغو شدن فصلیه به ثمر ننشیند اما ما معتقد هستیم این مساله باید منتشر و قبح آن بیش از پیش مشخص شود، زیرا زنان در مضیف و گعده‌های شیوخ و قبایل هیچ جایی ندارند که بتوانند صدای اعتراض خود را برسانند و همه تصمیمات پشت درهای بسته گرفته می‌شود، بنابراین اصرار داریم که همه زن‌ها نسبت به این سنت در شبکه‌های اجتماعی اعتراض خود را بیان کنند و نگذارند این دختر ۱۱ ساله در سکوت قربانی رسوم غلط شود زیرا سکوت کردن نسبت به این اتفاق باعث می‌شود که مطالبه فصلیه برای اختلافات مشابه به یک سنت تبدیل شود.
وی اظهار داشت: رسم فصلیه حدود ۴۰ سال است از قوانین طوایف عرب برداشته شده و اکنون از نظر عشایر حتی مطرح کردن آن قبح دارد، به همین دلیل ما می‌گوییم منسوخ شده اما ممکن است در روستاهای دورافتاده این رسم همچنان اجرا شود و کسی از آن مطلع نباشد، البته در این مورد شاهد وقوع آن در شهر اهواز هستیم.
محمداوی افزود: این اتفاق حتی مغایر عرف رسوم «فصلیه» و «نهوه» بوده و مشابهی نداشته زیرا طبق عرف عشایر، رسم فصلیه در زمان وقوع قتل و ریختن خون استفاده می‌شود و نهوه نیز با جریمه مالی حل می‌شود، مساله دیگر این بود که در این مورد به حرف شیوخ و بزرگان هم اعتنایی نشده، این در حالیست که در گذشته مواردی بوده که بخاطر بزرگان و یا سادات، حتی حکم قصاص هم بخشیده شده است.
وی به تلاش فعالان اجتماعی برای مخالفت با رسم فصلیه و برچیدن آن اشاره کرد و گفت: بعد از اطلاع از ماجرا دنبال شفاف سازی بیشتر بودیم به همین دلیل خبر و نام طوایف را در صفحه اینستاگرام موسسه منتشر کردیم تا نخبگان هر دو طایفه به مساله ورود کنند، اکنون گروهی با حضور فعالان اجتماعی و شیوخ و بزرگان طوایف و وکلا تشکیل دادیم، اما خانواده دختر که امید دارند تلاش‌های شیوخ نتیجه بدهند با ورود افراد دیگر به مساله مخالفت کرده‌اند و ما به خواسته آنها احترام می‌گذاریم، همچنین اجازه نداده‌اند که وکلا بر اساس قانون مساله کودک همسری را مطرح کنند زیرا معتقد هستند که امکان حل مساله از مجرای طایفه‌ای موثرتر است.
محمداوی خواستار موضع گیری و اعتراض همه نخبگان و فرهیختگان عرب نسبت به این اتفاق شد و گفت: متاسفانه در این ماجرا هنوز نتوانستیم اسم کوچک و آدرس دقیق خانه دختر ۱۱ ساله را پیدا کنیم زیرا واسطه‌ها نگران بودند با ورود افراد دیگر به مساله، حل آن دشوارتر شود از سوی دیگر انتظار داشتیم که زنان هر دو طایفه به کمپین مخالفان بپیوندند و درباره این مساله اطلاع رسانی و آن را محکوم کنند اما این انتظار ما هم برآورده نشد.
زنگ خطر بازگشت سنت‌های کهنه
یک حقوقدان نیز نسبت به رایج شدن دوباره سنت‌های غلط هشدار داد و گفت: سنت فصلیه که بسیاری می‌گفتند منسوخ شده با فصلیه شدن این دختر ۱۱ ساله مشخص شده که هنوز وجود دارد، در مورد نهوه نیز حدود ۱۵ سال پرونده‌ای نداشتم اما دو هفته پیش دختر تحصیلکرده‌ای از شهر اهواز که می‌خواست پیشنهاد ازدواج خواستگار خود را قبول کند با تهدید پسرعموها مواجه شد که گفته بودند در صورت ازدواج سر او و خواستگارش را می‌برند، اینها نشان می‌دهد که این سنت‌های غلط هنوز پابرجاست و ما به عنوان زنان روشنفکر عرب و فعال اجتماعی باید نسبت به این رسوم ناپسند روشنگری کنیم.
نوال نزاری افزود: فصلیه شدن دختر ۱۱ ساله مصداق کودک همسری است، از سوی دیگر فصلیه بر اساس شرع حرام است زیرا شرع می‌گوید اگر رضایت در ازدواج نباشد، آن ازدواج باطل است، بنابراین با توجه به اینکه عشایر اعتقادات مذهبی قوی دارند، باید قانون و شرع را برای مردم روشن و این مساله را تبیین کرد که رفتار خلاف شرع، در واقع مخالفت با امر خداست.
وی تاکید کرد: یکی از مهمترین نقش‌ها در این زمینه را روحانیون برعهده دارند، وظیفه روحانیان منحصر به خطابه بر منبرهای روضه خوانی در زمان محرم نیست بلکه با توجه به جایگاه آنها و حرف شنوی که مردم و بخصوص عشایر از خطیبان دارند، باید این سنت‌های غلط را در سخنرانی‌های خود تشریح و با آن مقابله کنند.
نزاری با بیان اینکه این سنت‌ها ناشی از زندگی قبیله‌ای است و تنها به عشایر خوزستان محدود نمی‌شود و در سایر نقاط کشور و دنیا نیز اتفاق می‌افتد، اظهار داشت: وظیفه رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما این است که در این زمینه فرهنگسازی و برنامه سازی کنند زیرا حتی در روستاهای دورافتاده نیز مردم تلویزیون تماشا می‌کنند.
وی با اشاره به خلاءهای قانونی در دفاع از حقوق زنان گفت: لایحه مقابله با کودک همسری چند سال است که در مجلس مانده و تصویب نشده است، همچنین فصلیه طبق لایحه منع خشونت علیه زنان جرم محسوب می‌شود اما این لایحه نیز با وجود دعوت از وکلا و نخبگان برای جمع آوری مطالب و اظهارنظرها هنوز بی‌نتیجه مانده است، که تصویب این قانون‌ها می‌تواند به اجرای حقوق زنان تا حدودی کمک کند.
جای خالی مدرسه
با بازگشایی مدارس، همه دانش آموزان دوباره به کلاس‌های درس رفته‌اند، اما دختر ۱۱ ساله اهوازی، در کابوس پایان ماه‌های عزاداری است تا به عنوان «فصلیه» تاوان ازدواج برادر را بدهد.
در روزهای اخیر صفحه توییتر ریحانه، بخش زن و خانواده پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری، به بازخوانی نظر رهبر انقلاب اسلامی در خصوص سنت «خونبس» پرداخت: «اگر کسی از قبیله‌ای، برای اینکه اختلافات خود را با قبیله‌ٔ دیگر حل کند - فرض کنید دعوا و اختلاف و خونریزی بوده است - حل این اختلاف و فصل این نزاع را به این قرار دهد که دختری را از این قبیله به آن قبیله بدهند؛ بدون اینکه از خودِ دختر اجازه بگیرند، این کار خلاف شرع است. البته یک وقت از خودِ دختر اجازه می‌گیرند؛ اشکالی ندارد. دختری خودش مایل است با جوانی از قبیله دیگر ازدواج کند که ضمناً با این ازدواج، اختلاف و نزاع هم از بین برود. این، مانعی ندارد؛ اهلاً و سهلاً. اما اگر بخواهند دختری را به این کار مجبور کنند، خلاف شرع و خلاف احکام اسلامی است.»
آیا سنت فصلیه از میان عشایر خوزستان رخت برمی‌بندد؟