دبیر کارگروه جمعیت مرکز ماهر بسیج گفت: در حوالی سال ۱۴۲۵ نرخ رشد جمعیت صفر خواهد شد و بعد از آن شاهد کاهش جمعیت کشورمان خواهیم بود.
صالح قاسمی روز دوشنبه در نخستین نشست تخصصی جمعیت که به همت مرکز اندیشه و همفکری راهبردی بسیج و با حضور کارشناسان و مسئولین از قوای سه گانه برگزار شد، افزود: امروز در شرایط هشدار و یک بحران در جمعیت قرار داریم.
وی ادامه داد: در حال حاضر جمعیت ما بیش از ۸۳ میلیون نفر است، اما برای قضاوت و بررسی تحولات جمعیتی باید از شاخص‌هایی در روند تحول جمعیت اطلاع داشته باشیم.
این پژوهشگر جمعیت تصریح کرد: مهمترین شاخص، نرخ رشد جمعیت است یعنی در طول سال تغییرات جمعیتی مثبت است یا منفی؛ این شاخص در سال ۱۳۶۵، ۳.۹ درصد بوده که در سال ۱۳۹۵ به ۱.۲۴ درصد رسیده است.
به گفته قاسمی، براساس تحقیقات ما در سال ۹۸، این مقدار باید به یک درصد برسد. بر این اساس روند رشد جمعیت رو به کاهش است و پیش‌بینی می‌کنیم در حوالی سال ۱۴۲۵ نرخ رشد جمعیت صفر خواهد شد و بعد از آن شاهد کاهش جمعیت کشورمان خواهیم بود.
نرخ باروری در ایران به ۱.۸ رسیده است
دبیر کارگروه جمعیت مرکز ماهر بسیج با بیان این موضوع که شاخص نرخ باروری یا "TFR" مربوط به میانگین فرزندانی است که یک خانم به دنیا می‌آورد؛ یادآور شد: در سال ۶۵ این نرخ بالای ۶ فرزنده بوده و امروز در سال ۹۸ به کمتر از ۱.۸ فرزند رسیده است، یعنی هر ۱۰ خانم، میانگین ۱.۸ فرزند به دنیا می‌آورند با این حساب نرخ جانشینی محقق نمی‌شود؛ این نرخ در سطح بین‌الملل ۲.۱ است یعنی هر زوج به طور میانگین صاحب دو فرزند می‌شوند.
صالحی با اشاره به اینکه مهمترین شاخص در تحولات جمعیت شاخص نرخ باروری است، اضافه کرد: شاهدیم که برخی شاخص‌ها به اشتباه برجسته می‌شوند در حالی که شاخص نرخ باروری از همه مهم‌تر است، در دومین شاخص نیز تحولات خوبی را شاهد نیستیم؛ یک پژوهشگر بین‌المللی می‌گوید اینکه کشوری در بازه زمانی ۳۰ ساله از TFR" ۶" به زیر ۲ سقوط کند در طول تاریخ بشریت بی‌سابقه است. زیرا این کاهش به طور طبیعی برای برخی از کشورها بین ۸۰ تا ۱۰۰ سال به طول انجامیده است.
۱۰ درصد جمعیت ما بالای ۶۰ سال و سالمند هستند
وی افزود: شاخص دیگر، نرخ سالمندی است؛ در برنامه تلویزیونی، خانمی تعریف سالمندی را جابه‌جا کرد و گفت که به افراد بالای ۶۵ سال سالمند اطلاق می‌شود در حالی که این اشتباه است و درست آن سن بالای ۶۰ سال است؛ در حال حاضر ۱۰ درصد جمعیت ما بالای ۶۰ سال و سالمند هستند اما در دو دهه آینده در افزایش سالمندان کشور نیز رکورد خواهیم زد؛ این آمار در سه دهه آینده به ۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند به این معنی که در ۳۰ سال آینده از یک جامعه ۹۴ میلیونی، ۳۰ میلیون نفر بالای ۶۰ سال خواهند بود.
دبیر کارگروه جمعیت مرکز ماهر بسیج در ادامه یادآور شد: اگر چه تامین اجتماعی در حال حاضر یکی از بدهکارترین ارگان‌هاست اما با افزایش نرخ سالمندی در سه دهه آینده، قطعا ورشکست خواهد شد! از طرفی ضریب امنیت ملی و نیروی کار ما به طور محسوسی کاهش پیدا می‌کند، در میان کشورهای مسلمان، پایین‌ترین نرخ باروری مربوط به ایران است؛ با ادامه این روند، در سه دهه آینده نقش ام‌القرای جهان اسلام را از دست خواهیم داد مگر اینکه با یک کار جهادی چاره‌ای برای آن بیندیشیم.
وی، نمودار نرخ سالمندی را به یک سونامی تشبیه کرد و توضیح داد: زیرا پیامدهای آن همچون سونامی جامعه را به هم خواهد ریخت؛ امروز جمعیت بالای ۶۰ سال ۳ برابر نرخ رشد جمعیت، نرخ رشد دارد، این میزان در دهه‌های آینده ۱۶ برابر خواهد شد که این یک رکورد است و پیامدهای جدی آن در حوزه اقتصاد اجتماعی و امنیتی مشهود خواهد بود.
صالحی خاطرنشان کرد: می‌خواهم رسانه‌ها روی این مقوله تمرکز کنند که در ۴ سال اخیر تعداد تولدهای کشور از یک میلیون و ۵۷۰ هزار تولد تا سال ۹۴، ۱۲۰ هزار تولد کاهش داشته است و از سال ۹۷ تا ۹۸ بیش از ۱۶۰ هزار تولد کاهش خواهیم داشت؛ پیش‌بینی ما این بوده است که قبل از سال ۱۴۲۵ نرخ رشد جمعیت صفر خواهد شد. ضمن اینکه نرخ ناباروری در کشور بالاست، نهادهای مسئول باید در این زمینه کاری اساسی انجام دهند بعضی‌ها وقتی صحبت از جمعیت می‌شود به بحث ازدواج فکر می‌کنند اما مسئله جمعیت از ازدواج جداست حتی اگر بیش از ۳ میلیون زوج نابارور کشور را بارور کنیم، مسئله رشد جمعیت حل نخواهد شد؛ امروزه ۲۰ درصد زوج‌ها ناباورند یعنی از هر ۵ زوج، یک زوج از چرخه باروری خارج است و باید پروسه‌های درمانی مربوطه را طی کند.
وی افزود: ما هم‌اکنون در پنجره جمعیت قرار داریم و دو دهه فرصت داریم تا از آن خارج شویم در غیر این صورت امکان اصلاح هرم سنی وجود نخواهد داشت؛ ما ۱۵ تا ۲۰ سال فرصت داریم تا الگوی فرزندآوری و نسبت آن با سالمندی را تغییر دهیم؛ می‌توانیم این پدیده را عقب بیندازیم و برای این کار باید فرصت را غنیمت بشماریم.
قاسمی با اشاره به این که تنها کشوری هستیم که یک بازه زمانی ۳۰ ساله از نرخ ۶ فرزند به زیر ۲ فرزند رسیده ایم گفت: رکوردی که در کشور طی ۳۰سال زده شده و در طول تاریخ بشریت بی سابقه بوده نرخ تولد از ۶ فرزند به زیر ۲ فرزند است و تا دو دهه آینده با روند فعلی؛ رکورد سالمندی نیز زده می شود و جمعیت سالمندی ۳۰درصد افزایش می یابد.
دلیل بحران کاهش نرخ جمعیت چیست؟
این پژوهشگر جمعیت تصریح کرد: اما چرا این بحران به وجود آمده است؟ دلایل آن به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم می‌شود؛ دلیل خارجی این است که ما در یک پروژه جهانی کنترل جمعیت قرار گرفته‌ایم. ۱۰۵ سال پیش روزولت، رئیس جمهور آمریکا به یک بیولوژیست نامه‌ای نوشت و از او خواست که از علم بیولوژی برای اصلاح نژادی استفاده شود، در آن نامه می‌گوید باید جلوی زاد و ولد انسان‌های نامطلوب را بگیریم، این تئوری در سال ۱۹۷۴ به سند تبدیل شده است و امروز در دانشگاه‌های آمریکا مسائل مربوط به امنیت ملی بر پایه تحولات جمعیت تدریس می‌شود، باید بگویم که متاسفانه ما نیز در این پروژه قرار گرفته‌ایم.
وی افزود: اما بحث داخلی آن مربوط به غفلت برخی از مسئولان است؛ بنا نبود که ما در سال ۱۳۶۵ کار ۵ ساله کنترل جمعیت را ۲۵ سال ادامه دهیم! برخی انگار ماموریت دارند که مانع از تحقق سیاست‌های کلی جمعیت در کشور شوند.
ضرورت استفاده از تجربه سایر کشورها در افزایش جمعیت
وی با بیان این که سه راهبرد در زمینه افزایش نرخ جمعیت وجود دارد که عبارت است از پرداخت مشوق‌های مالی، حمایت از مهاجرت و کارهای فرهنگی افزود: روسیه یک سیاست جامع برای فرزندآوری دارد که از لحظه اعلام بارداری تا ۱۸ سالگی فرزندان را تحت پوشش قرار می‌دهد مثلا برای خانواده‌های ۷ فرزندی جوایز ویژه‌ای به عنوان "شکوه مادرانه" اعطا می‌کند و بیش از یک سوم بودجه اجتماعی روسیه متمرکز بر خانواده و فرزندآوری است.
دبیر کارگروه جمعیت مرکز ماهر بسیج افزود: آقای پوتین ماهی یک بار خانواده‌های پرجمعیت را به کاخ کرملین دعوت می‌کند، به آنها جایزه می‌دهد و با آنها عکس می‌گیرد؛ وی کاری کرده که روسیه که در سال ۱۹۹۱ نرخ منفی رشد جمعیت داشت بعد از ۷ سال، نرخ رشد جمعیت مثبتی داشته باشد؛ این یک الگو است.
به گفته قاسمی، نمونه دیگر فرانسه است که بیش از ۵ درصد بودجه تولید ناخالص خود را صرف خانواده و فرزندآوری کرده است؛ در سنگاپور نیز یک مناسبت ملی وجود دارد که آن را به "شب فرزندآوری" نام‌گذاری کرده‌اند، سنگاپور هم با اینکه یک کشور شرقی است اما در این حوزه موفق عمل کرده است؛ در دانمارک نیز پویش "به خاطر دانمارک این کار را بکن" راه افتاده است، آنها مطالعه کردند که ۳۰ درصد بارداری‌های دانمارک در سفر اتفاق می‌افتد از این رو، کمک‌هزینه‌هایی برای سفر به زوجین اختصاص دادند، این نمونه یک کار دقیق فرهنگی و مطالعاتی است.
صالحی خاطرنشان کرد: ما باید از همه ظرفیت‌ها از دورهمی‌های فامیلی گرفته تا کلاس‌های دانشگاهی و جلسات تخصصی استفاده کنیم وگرنه باید در پیشگاه خداوند متعال جوابگو باشیم؛ باید از همه ظرفیت‌هایمان استفاده کنیم.
محمد اسماعیل اکبری مشاور عالی وزیر بهداشت نیز در این مراسم گفت: در سی سال آینده ایران جزو ۴ کشور پیر جهان خواهد بود که تنها یک حرکت بسیجی و معنادار می‌تواند این وضعیت را تغییر دهد.
وی افزود: اصلاح ساختار جمعیتی باید هدف قرار گیرد و این نسبت‌ها اصلاح نمی‌شود مگر با فرزند آوری و لزوما تشویق ازدواج به نتیجه نمی‌رسد، زیرا سه تا ۶ سال طول می‌کشد تا یک زوج صاحب فرزند شوند.
اکبری با بیان اینکه حتما باید اعلام کرد که در هر خانواده ۴ فرزند هدف است، گفت: جمعیت سالمند باید زیر ۶ درصد باشد و جامعه سالمندی در کشور ما رشد کرده است که این یعنی یک خلاف دارد اتفاق می‌افتد.
مشاور عالی وزیر بهداشت در ادامه افزود: در سی سال آینده ایران جز ۴ کشور پیر جهان خواهد بود که تنها یک حرکت بسیجی و معنادار می‌تواند این وضعیت را تغییر دهد.
وی با اشاره به اینکه هیچ کشوری مثل جمهوری اسلامی ایران در سی سال گذشته کاهش جمعیت نداشته است، گفت: در تمامی سندهای جمهوری اسلامی ایران نوشته شده‌است که در سال ۹۵ باروری کل جمعیت ۲.۱ درصد بود که این حرف از نظر علمی غلط است.
اکبری با بیان اینکه در سال ۹۸ در مقایسه با سال ۹۷، ۱۵۸ هزار نفر کمتر به دنیا آمده اند، تصریح کرد: ۶۰ تا ۷۰درصد از دختران ما ازدواج می‌کنند و ۳۰ تا ۴۰درصد از دختران هرگز ازدواج نمی‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: عده‌ای از افراد مشکلات اقتصادی را بهانه عدم فرزند آوری می‌کنند در صورتیکه بیشترین ازدواج‌ها و فرزند آوری‌ها در خانواده‌های فقیر در حال انجام است.