حدود سن بلوغ طبیعی در کودکان و نوجوانان مشخص است اما برخی عوامل محیطی نظیر وراثت، تجربیات خانوادگی و محیطی و... می‌تواند باعث بلوغ زودرس شده و پیامدهایی را در پی داشته باشد.
یکی از این عوامل مهم و تاثیر گذار در بلوغ زودرس، استفاده از اینترنت توسط کودکان است. بر پایه آخرین پژوهش‌ها سن آغاز رشد جنسی در دختران از ۸ سال به ۶ سال کاهش پیدا کرده است، این پدیده در ظاهر دختران بروز می‌کند و در پسرها به‌شکل افزایش و تشدید تحریکات جنسی نمودار می‌شود.
یافته‌های پژوهشگران نشان می‌دهد پیشرفت تکنولوژی، ضریب بلوغ‌رس را افزایش داده است و به‌طور مشخص اینترنت می‌تواند به‌طور مستقیم و غیر مستقیم در بلوغ زودرس موثر باشد.
خبرگزاری فارس برای بررسی «تاثیر اینترنت و ولنگاری محتوا در بلوغ زودرس فرزندان» تصمیم به ترتیب یک میزگرد گرفت؛ این میزگرد درواقع تکمیل‌کننده میزگرد «فرزندپروری دیجیتالی» است که چندی پیش در خبرگزاری فارس به منظور بررسی این نگرانی جهانی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و کارشناسان چالش‌های پیش‌روی فرزندپروری در عصر دیجیتال را در کشور تحلیل کردند.
اما میزگرد دوم که به موضوع «تاثیر اینترنت و ولنگاری محتوا در بلوغ زودرس فرزندان» پرداخته شد، با توجه به ۴ نوع ارتباط منفی که کودکان و نوجوانان ممکن است در فضای آنلاین تجربه کنند عبارتند از: «قلدری آنلاین»، «گرومینگ»،«چت سکسی»، «جمع‌آوری اطلاعات شخصی».
سید محسن مروجی کارشناس فضای مجازی و دکتر حجت عرفانیان‌پور روانشناس و کارشناس علوم ارتباطات برای تبیین تاثیر اینترنت بر بلوغ زودرس همراه ما بوده و توضیحاتی دادند.
آنها معتقدند در مواجهه با آسیب‌های ابزارهای دیجیتال و فضای مجازی، پاک کردن صورت مسأله یعنی جلوگیری از دسترسی کودکان به ابزارهای دیجیتال مثل تبلت، رایانه شخصی، گوشی هوشمند و ممانعت از دسترسی به اینترنت نه موفق است و نه منطقی و چه بسا کودکان را به سمت پنهان کاری سوق بدهد و پیامدهای وخیم‌تری داشته باشد.
عرفانیان: موضوع مورد بحث به روز و کارآمد است. اینترنت، بلوغ زودرس و خانواده یک سه ضلعی مهم محسوب می‌شود، اینکه چرا این مسأله از نگاه من مهم است را اینطور می توانم توضیح دهم که اگر در نظام خانواده شیوه درست و صحیح آموزش حاکم نباشد، افراد نمی‌توانند نقش خود را به خوبی در جامعه ایفا کنند.
نمی‌توان درب اینترنت را در خانه بست حتی اگر شدنی باشد باعث عقب ماندگی در اعضای خانواده می‌شود
اینکه اینترنت در خانواده و جامعه می تواند باعث بروز چه رفتارهایی باشد قابل بحث است اما باید بگویم نمی‌توان در اینترنت را در خانه بست حتی اگر شدنی باشد باعث عقب ماندگی در اعضای خانواده می‌شود.
به عقیده من مقام معظم رهبری هم با توجه به این نیاز و اهمیت وجود چنین فضایی توصیه کرده‌اند که محتوای ایرانی اسلامی در کشور تولید شود، یعنی نباید در اینترنت را به روی مردم ببندیم، بلکه باید محتوایی متناسب با فرهنگ جامعه خودمان را به آنها ارائه دهیم.
در فرآیند بلوغ افراد هم از بعد فردی و هم از بعد اجتماعی دچار تغییرات رفتاری می‌شوند و در این روند از والدین، گروه همسالان و مربیانی تاثیر می‌گیرد.
درواقع نقش بلوغ این است که فرد برای ایفای نقش‌های اجتماعی در سال‌های بعدی آماده شود اما اگر جلوتر از موعد این نقش‌ها اجرایی شود باعث می‌شود که از سن خود لذت نبرد. در این شرایط یک نا‌هماهنگی در فرد ایجاد می‌کند و باعث می‌شود رفتارهای از او بروز کند که شرایط لازم برای پاسخگویی به آن فراهم نباشد.
برای مثال اگر برای یک کودک ۶ ساله بلوغ روحی اتفاق بیفتد که رفتارهای یک کودک ۹ تا ۱۰ ساله را از خود بروز دهد ممکن است بخشی از این رفتارها را به پای استعداد فردیش بگذاریم اما بخشی از این رفتارها می‌تواند ناشی از اطلاعات و دانشی باشد که زودتر از موعد به این فرد منتقل شده و دیگر گروه همسالان پاسخگوی نیاز او نخواهند بود.
من چنین رفتارهایی را به عنوان یک درمانگر زیاد می‌بینیم یکی از دغدغه‌های من در این سال‌ها مربوط به پاسخگوئی به سوالاتی است که افراد فراتر از رده سنی خود می‌پرسند و نمی توان به این سوالات خارج از محدوده سنی پاسخ داد.
فارس: بنابراین به عقیده شما بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که مفاهیم زودتر از آنچه فرد توانایی درک و تحلیل آن را داشته باشند به او منتقل شده و باعث آسیب می شود حال سوال اینجاست آیا همیشه بلوغ زودرس آسیب زاست؟
شاید بلوغ زودرس در برخی از نوادر نتیجه خوبی به دنبال داشته است، اما بلوغ جسمی، جنسی و روحی باید با همخوانی جلو برود اگر با هماهنگی طبیعی رخ ندهد ایجاد اختلال می کند. روند بلوغ اینگونه است که مفاهیم و تعاریف منتقل شده به فرد منجر به ادراک سپس احساس و در نهایت انگیزه می‌شود و باعث می‌شود فرد نسبت به موقعیت خود برتری کسب کند.
بلوغ جسمی، جنسی و روحی باید با همخوانی جلو برود اگر این هماهنگی طبیعی رخ ندهد، اختلال رفتاری در فرد ایجاد می‌شود
افرادی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند این روند طبیعی را طی نکرده و از سن خود لذت نمی‌برند و در واقع بلوغ زودس بار سنگینی را بر دوش آنها می‌گذارد که باعث اضطراب، افسردگی و ناهمخوانی رفتارهای فردی آنها می‌شود.
مروجی: با صبحت‌های آقای عرفانیان موافقم، بلوغ زودرس اثرات اجتماعی و فردی به همراه دارد. اما باید به روایتی اشاره کنم که در آن از بلوغ زودرس به عنوان یک بلای عظیم یاد می‌شود چون تنظیم زندگی فرد به هم می‌خورد.
به طور طبیعی هر فرد باید در دوران کودکی به کودکی کردن بپردازد و در دوران نوجوانی روند خاص این دوران را طی کند؛ در روایات اسلامی هم دوران رشد را به سه دوره تقسیم کرده‌اند. وقتی کودک کودکی نکند دچار هویت‌گریزی شده و این مسأله باعث می‌شود در سنین بالاتر بخواهد رفتارهای کودکانه از خود بروز دهد.به طور طبیعی افراد در «دوران متوسطه اول» مسیر زندگی خود را انتخاب کرده و در این دوران شاکله شخصیت ما شکل گرفت.
در روایتی از جانب یکی از معصومان خواندم که ایشان از بلوغ زودرس به عنوان یک بلای عظیم یاد کردند.
اما نکته حائز اهمیت این است که در مسیر دینی هم بلوغ بزنگاهی است که فرد به دنبال هویت فردی خود می رود و در این دوران از والدین خود فاصله می گیرد تا بتواند شخصیت و هویت مستقلی برای خود تعریف کند. این سیر با قدرت تعقل فردی اتفاق می افتد و اگر فرد قدرت تعقلش به درستی رشد کرده باشد و با پختگی دوران کودکی را پشت‌سر نگذارد، نمی تواند هویت خود را پیدا کند در مسیر خانواده گریزی و شخصیت سطحی‌نگر پیش می‌رود.
موضوع دیگر این است که وقتی کسی دچار بلوغ زودرس می‌شود و با افرادی که بزرگتر از او هستند ارتباط برقرار می‌کند، در اوائل این ارتباط گیری به دلیل جلوتر افتادن از همسن و سالهایش یک اعتماد به نفس کاذب به سراغش می‌آید اما به موضوع وقتی می‌بیند قابلیت سنین بالاتر را ندارد اعتماد به نفسش کاهش یافت و مضطرب می‌شود.
تهاجم فرهنگی در لایه های عمیق‌تر با کمک وسایل محتوایی همچون اینترنت، مواد غذایی و رویه‌های آموزشی مثل رویه ۲۰۳۰ مسیر جامعه را به سمتی پیش می‌برند که بلوغ زودرس اتفاق بیفتد
حال تصور کنید که یک نسل دچار بحران بلوغ زودرس شده است. بنابراین به مرور زمان شاهد ایجاد یک جامعه سطحی‌نگر خواهیم بود، که راه درست را انتخاب نمی‌کند، مذبذت هستند و در انتخاب مسیر از خود اقتدار نشان نمی‌دهند. این آسیب در سنین بالاتر خود را به این شکل نشان می‌دهد که فرد قدرت انتخاب روش صحیحی در زندگی نداشته از این شاخه به آن شاخه می‌پرد.
تحلیل من این است که بحث تهاجم فرهنگی در لایه های عمیقش به اینجا باز می‌گردد که با کمک وسایل مختلف چه وسایل محتوایی همچون اینترنت تا مواد غذایی و رویه‌های آموزشی مثل رویه ۲۰۳۰ مسیر جامعه را به سمتی پیش می‌برند که بلوغ زودرس اتفاق بیفتد.
در واقع فضای مجازی شرایطی ایجاد کرده که هر کودک تا پیش از نوجوانی حتی یک بار با صحنه‌های جنسی مواجه شود و این صحنه‌ها در ضمیر‌ناخود‌آگاه فرد باقی مانده و باعث می‌شود فرد به مرور این تصاویر را در ذهن خود مرور کند و هورمون‌های جنسی‌اش فعال شود و زودتر به مرحله بلوغ برسد. به این ترتیب سیستم جنسی فرد بهم می‌خورد و مجموعاً باعث پدید آمدن نسل می‌شود که به بلوغ را زودتر از موعد طبیعی تجربه می‌کند. این نسل با قدرت تحلیل کمتر، عجول‌تر و با اعتماد به نفس پایین تر در نتیجه از عزت نفس رشد خواهد کرد.
شاید به نظر بیاید که نسلی از نوجوانان که به جنگ رفتند به بلوغ زودرس رسیده بودند، اما باید بگویم در شرایط آن روز جامعه افراد مراحل بلوغ را به سرعت طی می‌کردند.
فارس: یعنی نوجوانی که در آن سال ها به جنگ می رفت دوران بلوغ خودش را زودتر گذرانده بود؟
عرفانیان: فضای آن روز جامعه به گونه‌ای بود که نوجوانان روز دارای پشتوانه‌های معنوی خاصی بوده و جامعه هم این بلوغ را پذیرفته بود البته من شرایط آن روز جامعه را نه تصدیق و نه تکذیب می‌کنم.
فارس: دوره بلوغ از لحاظ جنسی جنسی و جسمی چه سنی رخ می‌دهد؟
عرفانیان: با توجه به جغرافیایی هر منطقه زمان بلوغ متفاوت است فرهنگ و آداب و رسوم هم بر آن تاثیر می‌گذارد.
فارس: اینکه کودک امروزی با فضای مجازی ارتباط راحت‌تری بگیرد تا والدین تا حدی طبیعی نیست؟
مروجی: باید به این نکته توجه کنیم که در اختیار داشتن داده و قدرت تحلیل دو موضوع متفاوت است ممکن است در شرایطی مثل شرایط جنگی فرد با حجمی از نشانه‌های روحی روانی دچار پختگی شود و به بلوغ زودرس برسد و رشد عقلی در فرد به صورت فشرده اتفاق بیفتد اما این شرایط همیشه حاکم نیست.
در اسلام توصیه شده که در هفت سال اول یعنی کودکی که به عنوان دوره پادشاهی یاد شده، فرد تنها کودکی کند و در هفت سال دوم غلام باشد یعنی باید تربیت شود چون در ۷ سال دوم، شرایط تربیت‌پذیری فرد فراهم شده است.
فارس: مفهوم کودکی کردن چیست؟ آیا مفهومی که در ذهن ما از کودکی کردن وجود دارد با شرایط کودک امروزی همخوان است؟
عرفانیان: کودک همیشه کودک است این والدین هستند که باید با فرزندان خود بنابر شرایط موجود به درستی رفتار کنند چون آنها در قبال کودک خود مسؤولیت دارند، دایره ارتباطی کودک تنها خانواده نیز گروه همسالان و مربیان هم و شخصیت او تاثیر می‌گذارد.
فارس: اگر بلوغ زودرس شکل بگیرد چه اتفاقی می افتد؟ آیا می توانیم با قاطعیت بگوییم بلوغ زودرس بد است؟
عرفانیان: بله بد است، چون فرسودگی به همراه دارد از این جهت می‌گویم فرسودگی چون سیکل رفتار و فرآیند رشد فرد متناسب با سن است و عدم تناسبش با آن‌شرایط خستگی ذهنی به بار می‌آورد. و هر فرد باید متناسب با سن خودش نقش ایفا کند و از انجام آن نقش لذت ببرد.
نسل امروز داده‌های اطلاعاتی بیشتری در اختیار دارند، اما قدرت تحلیل بیشتر ندارد
مروجی: نظام تعلیم و تربیت ما به سرعت به کودکان بر چسب می‌زندمثل باهوش بودن، مهندس و یا دکتر بودن؛ اما در نظام اجتماعی ما بر خلاف نظام تعلیم و تربیت حقوق اجتماعی برای افرادی که باهوش تلقی می‌شوند قائل نیست. در این شرایط فرد متناسب با توقعاتی که برایش ایجاد شده حق و حقوقش را دریافت نمی‌کند، به همین دلیل در سال‌های اخیرشاهدیم که این گروه که سطحی نگر بوده و دچار بلوغ زودرس شده‌اند، در بسیاری ازناهنجاری‌های اجتماعی حضور فعال دارند؛ چون حق اجتماعی، انتخاب اجتماعی و حق رای ندارند اما به دلیل آموزش‌های نادرست خود را محق در تاثیرگذاری اجتماعی می‌دانند.
در واقع جامعه به سمتی پیش رفته است که کودکان از لحاظ فکری فست‌فودی شده‌اند و حوصله تحلیل ندارد بنابراین از لحاظ قدرت و توسعه پیدا نمی‌کنند.
در این شرایط، آموزش و پرورش تاثیر تربیتی خود را از دست می‌دهد. این عدم تاثیرپذیری در میان والدین و فرزندان هم رخ داده است.
اینکه گفته می‌شود نوجوان و کودک امروزی جلوتر از نسل‌های پیشین است به عقیده من اشتباه است چون این نسل داده های بیشتری در اختیار دارند، اما قدرت تحلیل بیشتر ندارد. بنابراین باید ابزارهای کمکی برای تربیت فرزندان کنترل و مدیریت شود تا نسل سطحی وارد جامعه نشود. چون این مسأله فاجعه بار خواهد بود چراکه ما با والدهای سطحی می‌شویم. البته و در سطح جهانی بر روی مسائل هم کار شده و ابزارهایی برای سنین مختلف برای دسترسی به اینترنت با توجه به نیاز هر فرد تهیه و تدارک دیده شده است.
در برخی از کشورها داده‌ها در اینترنت از لحاظ دسترسی طبقه بندی شده است. و ابزارهایی مثل سیم‌کارت و تبلت هم بر اساس نیازهای هر فرد در هر جایگاهی مشخص شده‌اند. اما موضوع دیگری که مهم هست این است که والدین همچون مشاور در کنار فرزندان خود فعالانه حضور داشته باشند. آنها باید به فرزندان خود در سنین نوجوانی مسؤولیت بدهند تا نوجوان هویت پیدا کند. این تشخص، یافتن باعث می‌شود که فرد از مواجه شدن با بسیاری از آسیب‌ها واکسینه شود.
در برخی از کشورها داده‌های اینترنت از لحاظ دسترسی و ابزارهایی مثل سیم‌کارت و تبلت هم بر اساس نیازهای هر فرد در هر جایگاهی طبقه‌بندی شده‌اند
وقتی کودکی به سمت بالغ شدن حرکت کند و با توجه به مسؤولیت‌هایی که بر دوش دارد تشخص پیدا کرده باشد و با تشویق‌های به هنگامی از سوی والدین برای رشد مواجه شود، برای خود چارچوبی قائل است و در مواجهه با فضای مجازی بدون امر و نهی به شکل یک فیلتر درونی برخورد می‌کند.
بنابراین با ایجاد خو‌دکنترلی باید‌ها و نباید‌های فردی که ناشی از تشخص و عزت نفس است و او را به سمت محتواهای خارج از سن و غیر اخلاقی نمی‌برد.
عرفانیان: در بسیاری از کشورها در صورتی که وسایل الکترونیکی متناسب با سن به کودکان و نوجوانان ارائه نشود والدین محاکمه می‌شوند اما در کشور ما چون ساز و‌کارهای قانونی برای استفاده از دستگاه‌ها و وسایل الکترونیکی متناسب با سن دیده نشده است، نمی توانیم از دستگاه‌های اجرایی و دولتی توقع داشته باشیم به کنترل این مسئله بپردازند.
مروجی: همانظور که تاکید کردم، هدفمند‌کردن نوجوانان بهترین روش برای کنترل کنترل آنهاست. در حال حاضر سیستم اجتماعی به گونه‌ای پیش رفته که والدین تبدیل به سرویس‌دهنده فرزندان شده‌اند در این شرایط کودک بدون مسؤولیت بار می‌آید و بادی به هر جهت پیش می‌رود. حتی اگر والدین فضای مجازی را کنترل کند چون شخصیت فرزندان مسؤولیت‌پذیر نیست و چارچوب محور شکل نگرفته است در مواجهه با هر محتوایی ممکن است دچار تزلزل شوند.
هدفمند‌کردن نوجوانان بهترین روش برای کنترل کنترل آنهاست
مسائل اجتماعی را باید به شکل یک منظومه نگاه کرد، به عقیده من وقتی کودک محتوا بدهیم در کنارش باید شروطی هم برای خود بگذاریم و شخصیت پیدا کند این شخصیت در او حس مسئولیت به وجود می‌آورد بنابراین مواظب رفتار های خودش هست اینکه برای جلوگیری از بلوغ زودرس است دستورالعمل ارائه کنیم و عقیده من تأثیرگذار نیست وقتی والدین هیچ مسئولیتی به فرزند خود نمی‌دهند تنها با کنترل کرد نمی‌توان کودک را از آسیب ها دور نگه داشت.
عرفانیان: پدر و مادر به عنوان ولی باید بخشی از زمان خود را برای هم نشینی با اعضای خانواده اختصاص دهند اگر این همنشینی لذت‌بخش و هدفمند باشد می‌تواند در کاهش بروز آسیب‌ها کمک کننده باشد.
مروجی: به عقیده من نیاز است که والدین محتواهایی که در دست فرزندان‌شان قرار می‌گیرد را به خوبی رصد کنند. در حوزه سیاست‌گذاری هم باید برای تولید محتوا و کنترل محتواهاباید فکری شود، چون بلوغ زودرس در حال متحول کردن نظام اجتماعی ما‌ست.
عرفانیان: باید به بحث سواد رسانه‌ای در سطح خانواده توجه کنیم چون تا زمانی که والدین سواد کار با رسانه و فضای مجازی دریافت و تحلیل و بازنشر اطلاعات را نداشته باشند، نمی‌توانند به عنوان والدین موثر ظاهر شوند.
مبحث آموزش سواد رسانه‌ای و آموزش و پرورش شروع شده اما بسترهای دیگر آن بخصوص برای والدین باید مورد توجه ویژه قرار گیرد تا داده‌هایی که به خانواده منتقل می‌شود ایمن باشد.