یک استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه اکنون در پنجره جمعیتی قرار داریم، زیرا برآمدگی‌ها به وسط ساختار سنی رسیده است، گفت: هرم سنی ایران در سال ۱۴۳۰ شکل استوانه پیدا می‌کند.
به گزارش ایسنا، محمد میرزایی در نشست مجازی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی سالخوردگی جمعیت، بیان کرد: سالخوردگی جمعیت پیامد کاهش اساسی و مستمر باروری است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود افزود: از نظر تاریخی، در قرن نوزدهم هم زاد و ولد و باروری بالا بوده و به اعتقاد جامعه شناسان باروری طبیعی بوده است و هیچ کنترل ارادی بر باروری نبوده است، البته قوانین و مقررات و سنن و رسوم بر باروری تاثیر می‌گذاشته اما اینگونه نبوده است که خانواده‌ها و زوجین به طور ارادی باروری را کنترل کنند. همچنین مرگ و میر هم طبیعی بوده است، یعنی دستاوردهای بهداشتی که در دو قرن اخیر داشتیم به این صورت نبوده است، البته از طریق سنتی توصیه‌هایی بوده اما مرگ و میر بالا بود و برای اینکه مرگ و میر بالا جمعیت را از بین نبرد، باروری هم بالا بوده است؛ یعنی باروری طبیعی بوده تا با مرگ و میر بالا مقابله کند. کما اینکه تا انقلاب صنعتی، رشد جمعیت در حد اعشار بوده است و شاید بعد از رنسانس کمی بالاتر بیاید، اما معدل قرن رشد جمعیت گاهی منفی هم می‌شده است.
وی افزود: روند طبیعی رشد جمعیت نیز باید همین گونه و اعشاری باشد، در غیر این صورت تصاعدی می‌شود و به یک که برسد تصاعدی می‌شود و به دو و سه برسد مانند دهه ۱۳۳۰ تا ۱۳۶۰ انفجاری می‌شود. لذا روند تاریخی تا انقلاب صنعتی روند مشخصی بوده و باروری و مرگ و میر بالا و رشد بسیار وسیع بوده است.
میرزایی اظهار کرد: در قرن نوزدهم، به ویژه در نیمه دوم قرن نوزدهم، تحولات اساسی در امر بهداشت حاصل شد که به سرعت مرگ و میر کاهش می‌یابد. مرگ و میر کاهش می‌یابد اما باروری به صورت طبیعی باقی مانده است. جالب این است که اروپا در قرن نوزدهم، خانواده‌ها به مرور باور می‌کنند که به دلیل کاهش مرگ و میر نوزادان و اطفال، بیشتر از آنچه فرزند می‌خواهند، زنده می‌مانند و به طور طبیعی و خودجوش به طرف تهدید موالید می‌روند.
این استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنان خود با طرح این پرسش که چرا کاهش اساسی و مستمر باروری داریم که پیامد آن سالخوردگی جمعیت است؟، اظهار کرد: در درجه اول کاهش اساسی و مستمر مرگ و میر است. زمانی که مرگ و میر پایین بیاید، اگر باروری بالا و طبیعی باقی بماند، رشد به مرور تصاعدی یا انفجاری می‌شود؛ مانند وضعیتی که از دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ در ایران داشتیم که رشد حدود ۳ درصد و بیشتر بود و این رشد انفجاری است.
میرزایی با بیان اینکه هرچقدر به امکانات و منابع خوشبین باشیم، اما رشد انفجاری نمی‌تواند استمرار پیدا کند، گفت: اکنون همه مناطق و کشورهای دنیا با شدت و ضعف، چه بخواهند و چه نخواهند در بستر توسعه قرار گرفته‌اند. زمانی که در چنین جامعه‌ای مرگ و میر کاهش پیدا می‌کند و امید زندگی از کمتر از ۳۵ سال به بالای ۷۰ سال و نزدیک ۸۰ سال و در برخی از کشورها مانند ژاپن به ۸۰ سال می‌رسد، یعنی مرگ ومیر پایین آمده است. زمانی مرگ و میر نوزادان و اطفال از ۳۰۰ تا ۴۰۰ در هزار بود (یعنی تا ۲۰۰ سال گذشته از هر هزار نوزاد ۳۰۰ تا ۴۰۰ مورد تا یک سالگی فوت می‌کردند)، اکنون در ایران این رقم زیر ۲۰ است؛ (یعنی ۳۰۰ تا ۴۰۰ در هزار به زیر ۲۰ در هزار رسیده است). در اروپا این رقم کمتر از ۱۰ و در ژاپن کمتر از ۵ است. باروری دیگر نمی‌تواند بالا بماند و اگر باروری بالا بماند رشد انفجاری است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود، با بیان اینکه در ایران در اولین برنامه توسعه بعد از انقلاب اسلامی، تنظیم خانواده دوباره به دلیل رشد انفجاری دهه ۱۳۶۰ وارد برنامه می‌شود، گفت: زمانی که جامعه در سطح کلان و خانواده‌ها در سطح خرد تصمیم به تعدیل زاد و ولد می‌گیرند، در آن زمان کاهش اساسی و مستمر باروری را داریم. البته از سال ۱۳۴۶ اولین برنامه تنظیم خانواده بعد از انقلاب شروع شد و زیرساختهای آن شکل گرفت. اما دهه اول بعد از انقلاب در محاق افتاد ولی دوباره از سر گرفته شد و همان زمینه قبلی به سرعت کاهش باروری کمک کرد.
وی با بیان اینکه برخی تعجب می‌کنند که از اواخر دهه ۶۰ تا دهه ۸۰ چرا سرعت کاهش باروری در ایران تند بوده است؟ گفت: باید توجه داشت که زیرساخت‌ها آماده بود و وزارت بهداشت فعالیتهای زمینه ای را قبل از انقلاب انجام داده بود و آن موارد کمک کرد که باروری با سرعت پایین بیاید. زمانی که باروری به طور اساسی و مستمر کاهش پیدا می‌کند، یعنی قدرت جوشش پایین هرم سنی کم می‌شود و این پیامد کاهش باروری است و به تدریج برآمدگی هرم به سطوح بالاتر حرکت می‌کند.
میرزایی با اشاره به اینکه اکنون در پنجره جمعیتی قرار داریم، زیرا برآمدگی‌ها به وسط ساختار سنی رسیده است، به این معنی که اکنون پنجره جمعیتی از ۳۰ سال نیز بالاتر آمده است و ۳۵ تا ۵۵ سالگی است، گفت: در طول تاریخ تا سال ۱۳۶۵ هرم سنی داشتیم یعنی ساختار سنی به شکل هرم بوده است.
وی اظهار کرد: حدود ۷۰ سال است که هرم سنی کشورهای اروپایی به شکل استوانه شده است. هرم سنی ما نیز در سال ۱۴۳۰ شکل استوانه پیدا می‌کند.
این استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران در ادامه با تاکید بر اینکه سالخوردگی جمعیت مفهومی آماری است، گفت: یک تعریف سالخوردگی جمعیت این است که اگر بیش از ۱۵ درصد جمعیت به بالای ۶۵ سال برسد، به آن جمعیت سالخورده می‌گویند.
میرزایی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: پیری پدیده‌ای بیولوژیک و فردی است.
این استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در سال ۱۴۳۰، ۱۵ درصد جمعیت ما بالای ۶۵ سال سن دارند و جمعیت سالخورده می‌شوند، گفت: در حال حاضر بیش از ۲۰ درصد جمعیت ژاپن بالای ۶۵ سال است. در ایتالیا حدود ۲۵ درصد جمعیت بیش از ۶۵ سال است.
وی یادآور شد: در ژاپن که بیش از ۲۰ درصد جمعیت بالای ۶۵ سال است، ۶۰ درصد جمعیت ۱۵-۶۴ سال است، یعنی جمعیت فعال سر جای خود است. حتی دو الی سه دهه است که جمعیت ژاپن کم می‌شود و وزارت باروری تاسیس کرده که از باروری زیر سطح جانشینی بالا بیاید و باید این کارها را انجام داد. اما دنیا برای ژاپن با سالخوردگی جمعیت به آخر نرسیده است، بنابراین فوبیایی که نسبت به سالخوردگی جمعیت وجود دارد باید تعدیل شود.
البته میرزایی این را هم گفت که سالخوردگی جمعیت چالش است و در مرحله سالخوردگی جمعیت، نسبت افراد بالای ۶۵ سال بیشتر می‌شود. البته اینگونه نیست که هر فردی که به بالای ۶۵ سال می‌رسد باید دست از کار بکشد. می‌بینیم که اکثر فعالان جامعه ما در سنین بالای ۶۰ سال هستند.
وی با اشاره به اینکه به طور میانگین عوارض سالمندی خود را نشان می‌دهد، به طور مثال نیاز به سمعک، دندان مصنوعی، عصا و... بیشتر می‌شود. کمااینکه در دهه ۶۰ نیاز به پوشک، شیرخشک و واکسیناسیون اطفال وجود داشت، یادآور شد: در هر مرحله تحولات جمعیتی چالش‌هایی وجود دارد. در جوانی جمعیت یک چالش‌هایی وجود دارد و در پنجره جمعیت چالش دیگری است که توانمندسازی جوانان است و آنطور که باید به آن توجه نکردیم و امید است در دو دهه باقی مانده به آن توجه کافی شود. سالخوردگی جمعیت نیز نیازهای خاص خودش را دارد و باید این نیازها تامین شود.
این استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه سالخوردگی جمعیت واقعیت اجتناب‌ناپذیری است، اظهار کرد: توصیه این است که در دهه آتی، توانمندسازی جوانان و تسهیل ازدواج و ایجاد اشتغال را به طور جدی مبنای کار قرار دهیم تا از ورته باروری زیر سطح جانشینی خارج شویم و دیگر جمعیت ما مانند ژاپن خیلی سالخورده نخواهد شد. اما سالخوردگی جمعیت اجتناب‌ناپذیر است، زیرا پیامد کاهش اساسی و مستمر باروری است که ما این مرحله را طی کردیم.
میرزایی افزود: در حال حاضر با پیچش از قرن ۲۰ به ۲۱، در آفریقا نیز باروری به طور اساسی و مستمر در حال پایین آمدن است و تا اواخر قرن ۲۱، تمام کشورهای دنیا جمعیتشان سالخورده است. اما باید با تدبیر و برنامه‌ریزی چالش‌های سالخوردگی را تشخیص داد و برای آنها چاره‌سازی کرد.
این استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه از نظر اقتصادی، اگر جامعه سیستم منظمی داشته باشد، اکثر سالخوردگان حقوق بازنشستگی یا مستمری خواهند داشت و اگر جامعه منسجم باشد از نظر سالخوردگی می‌توان زمینه‌سازی کرد، گفت: از نظر فرهنگی و اجتماعی پیامد سالخوردگی مثبت است. سالخوردگان تاریخ شفاهی یک جامعه هستند و با آن پختگی که در ذهن و رفتارشان ایجاد شده می‌توانند الگو باشند. البته خوب است سالخوردگی توام با سلامت باشد.