غربالگری جنین برای مادران باردار توصیه می شود تا مادران بدانند فرزندی که قرار است به دنیا بیاورند سالم است یا ممکن است معلولیت داشته باشد از این رو برای مشخص شدن وجود بیماری مادرزادی و یا احتمال آن در جنین، آزمایش غربالگری انجام می شود شاید جالب باشد بدانید غربالگری سلامت جنین از اوایل دهه 80 در ایران آغاز شد. هدف این آزمایش‌ها تشخیص زودهنگام نقص‌ها و اختلالات کروموزومی و ژنتیکی در جنین است.
آزمایش غربالگری چیست؟
آزمایش غربالگری برای مادران باردار یک روش پزشکی است تا از وضعیت جنین اطلاع لازم کسب شود. آزمایش های غربالگری غیر تهاجمی یا Noninvasive هستند، یعنی برای انجام آن نیازی به شکافتن بدن نبوده و به راحتی از طریق ابزارهای پیشرفته امکان مشاهده درون بدن میسر می باشد. بعد از مثبت اعلام شدن نتایج غربالگری، برای رسیدن به پاسخ قطعی درباره مشکل جنین باید آزمایش های تشخیصی انجام شود. برخی از آزمایش های رایج غربالگری ساده هستند، برای مثال آزمایش تحمل گلوکز برای تشخیص دیابت بارداری بوده اما برخی دیگر از انواع آزمایش غربالگری برای موارد خاص تجویز می شود با این روش برخی معلولیت های جنین تشخیص داده خواهد شد.
با توجه به اینکه برخی نقایص و سندرم‌های مورد بررسی در خانواده‌هایی که هیچ سابقه‌ای ندارند، نیز به میزان کافی دیده می‌شود بنابراین پزشکان توصیه می کنند همه خانم‌ها در هر سنی، تست‌های غربالگری را انجام دهند.
این آزمایش شامل یک آزمایش خون به‌علاوه یک سونوگرافی برای بررسی ضخامت پشت گردن (سونوگرافی ان تی) و وجود استخوان بینی (ان بی) خواهد بود.
طرح حذف غربالگری در مجلس یازدهم
حذف اجباری غربالگری در مجلس یازدهم مطرح شده که البته هنوز به طور کامل موافقت با آن نشده است و رایزنی‌های نمایندگان پیرامونش ادامه دارد.
این طرح شامل 2بند است که بند اول آن مبنی بر حذف غربالگری اجباری برای تمام سنین مصوب شده و گفته می شود در قانون، لزوم انجام غربالگری دومرحله‌ای به صورت الزام‌آور وجود داشته اگرچه مادر می‌توانست به تشخیص خود هیچکدام از مراحل غربالگری را انجام ندهد اما این امر توسط بسیاری از پزشکان به مادر توصیه می‌شود.
تبریک یا تسلیت؟
همه این صحبت ها طی چند ماه اخیر رد و بدل شد تا اینکه کبری خزعلی، رییس شورای اجتماعی زنان، در توییتی نوشت با تلاش «نمایندگان انقلابی مجلس اجبار مادران به غربالگری پیش از زایمان» برداشته شده است؛
«عرض تبریک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت بالاخره با تلاش برخی از نمایندگان انقلابی مجلس اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویز های غیراستاندارد وغیرمتقن علمی که باعث قتل جنین می شد، برداشته شد. حالا دیگر هیچ پزشک و مادری مجبور به غربالگری و کشتن جنین نیست.»
این توئیت پس از چندی از سوی او حذف شد اما کاربران فضای مجاز ی انتقادات بسیاری به آن کرده و نوشته هایی تحت عنوان تبریک یا تسلیت را مطرح کردند.
وزارت بهداشت اجازه چنین اقدامی را ندهد
عباس عبدی، روزنامه نگار یکی از این منتقدین بود. او در اعتراض به لغو الزام مادر و پزشک به انجام آزمایش غربالگری جنین در توئیتی نوشت: این سیاست منجر به افزایش نوزادان سالم نمی‌شود. فقط معلولان را زیاد می‌کند. این سیاست از مخالفت با دوش و دفاع از گنداب خزینه بدتر است. وزارت بهداشت چگونه اجازه می‌دهد این بدنامی در کارنامه آنان ثبت شود؟ سیاستی که با زحمت فراوان تصویب شد و به راحتی لغو گردید.
احتمال تولد 3 هزار سندروم داون بدون انجام آزمایش
این تبریک از سوی کبری خزعلی در حالی بیان شد که رئیس اداره ژنتیک وزارت بهداشت 26 تیر ماه سال جاری با بیان اینکه حتی در حال حاضر غربالگری‌های پیش از تولد فاقد پوشش کافی در کشور بوده، گفته است که بدون مداخله پیشگیرانه سالیانه در کشور حدود ۳ هزار مبتلا به سندروم داون متولد می‌شوند، به عبارت دیگر در صورتی که جنین بدون بررسی به دنیا بیاید احتمال چنین تولدهایی وجود دارد.
آمار معلولیت در ایران
"انوشیروان محسنی بندپی" رئیس پیشین سازمان بهزیستی، در اواخر تیر ماه ۱۳۹۷ گفت که حدود یک میلیون و ٣۵٠ ھزار معلول تحت پوشش خدمات بھزیستی ھستند. اما "همایون هاشمی"، نماینده سابق مردم میاندوآب، شاهین‌دژ و تکاب و عضو کمیسیون بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجلس، روز پنجشنبه ۱۸ مرداد ۱۳۹۷ در گفت‌وگو با خبرگزاری مجلس شورای اسلامی "خانه ملت"، اعلام کرد که هم اکنون ۱۰ میلیون معلول در ایران وجود دارد که از این تعداد ۴ میلیون تن دچار معلولیت شدید و یا بسیار شدید هستند همچنین دبیر وقت انجمن ژنتیک پزشکی ایران "مسعود گرشاسپی"، در اسفندماه سال ۱۳۹۴ اعلام کرد که بالا بودن هزینه انجام آزمایشات ژنتیکی و تحت پوشش قرار نگرفتن آن توسط بیمه باعث شده است که در ایران حدود ۴ تا ۵ درصد از نوزادان به صورت معلول متولد شوند. بر طبق گفته رئیس انجمن ندای معلولان ایران "محمود کاری"، حدود ۶۴ درصد از معلولین در ایران فاقد شغلند و هر سال ۶۰ هزار تن به تعداد معلولان کشور افزوده می‌شود.
بنا بر آمار، حدود ۱۲ درصد از جمعیت ایران را معلولین تشکیل می دهند که از این میزان در حدود ۲ میلیون نفر دارای معلولیت شدید و ۵/۶ میلیون نفر معلول کم توان در ایران زندگی می کنند.
فقط اجبار غربالگری جنین حذف می شود
اما حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس یازدهم، طی گفتگویی به احتمال حذف آزمایش غربالگری در مجلس واکنش نشان داد او در گفتگو با یکی از رسانه ها تاکید دارد که مجلس هیچ مصوبه‌ای در این زمینه نداشته است.
شهریاری در خصوص انتقادها در مورد حذف آزمایش غربالگری جنین در مجلس یازدهم عنوان می کند که این بحث‌ها در کمیسیون ویژه جمعیت و تعالی خانواده طرح شده که سه عضو مشترک با کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز دارد اما هنوز این مسئله تصویب نشده است. این مسئله در حد پیشنهاد است و می‌گوید اجبار به این مسئله حذف شود مادرانی که مایل به انجام این کار هستند یا دکتر متخصص برای آنها چنین امری را لازم می‌داند کماکان می‌توانند غربالگری را انجام دهند و این پیشنهاد که هنوز هم تصویب نشده است تنها بحث «اجباری بودن غربالگری» را حذف می‌کند، اما هنوز کمیسیون این مسئله را تصویب نکرده است.
اجباری در کار نیست
کیانوش جهانپور؛ مدیر روابط عمومی وزارت بهداشت طی موضع گیری غیر رسمی در صفحه توییتر خود نوشت: وزارت بهداشت به عنوان تولیت سلامت در قبال تولد کودکان سالم و سلامت نسل آینده، خود را مسئول می‌داند، غربالگری بیماری های ژنتیکی که برپایه شواهد علمی و فناوری های موجود، پیشگیری از آن میسر باشد، سیاستی در راستای ارتقای سلامت عمومی است. همزمان وزارت بهداشت خود را در قبال سیاست های کلان جمعیت و مقابله با پدیده سقط غیرقانونی و غیرعلمی نیز متعهد می داند و البته در سیاست‌گذاری و تصمیم سازی مبتنی بر شواهد، تباین و تنافری بین این دو مهم متصور نیست، چنان که شاید نظام سلامت بیش و پیش از هر حوزه ای، سهم خود را در قبال سیاست های جمعیت و ترویج فرزندآوری و گسترش فرهنگ خانواده سالم ادا نموده و آن را ارتقا خواهد داد.
رئیس مرکز اطلاع رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی افزود: غربالگری بیماری‌های ژنتیکی جنین هیچگاه اجباری نبوده و دستورالعمل وزارت بهداشت در این رابطه با مشارکت آگاهانه و داوطلبانه والدین، عملی شده و البته نقش موثری در کاهش موارد تولید بیماری‌های ژنتیکی از جمله سندرم داون و نظایر آن داشته و خواهد داشت. همه در قبال جمعیت و سلامت جمعیت در چارچوب دستاوردهای دانش نوین بشری مسئولیم، نه یک کلمه بیش و نه یک کلمه کم.
خداکرمی: مانع مهاجرت سالانه 200 هزار نفر شوید نه مانع غربالگری سلامت جنین/ تصمیم برای غربالگری و سقط جنین ناهنجار به عهده جامعه علمى و وزارت بهداشت است
ناهید خدا کرمی، رئیس انجمن علمی مامایی ایران در واکنش به طرح حذف غربالگری جنین در مجلس یازدهم به خبرنگار برنا گفت: سال 90 زمزمه کاهش نرخ باروری در کشور مطرح شد و سازمان ملل گزارشی منتشر کرد و در آن عنوان شد ایران در 2030 ممکن است به سرعت به طرف پیری جمعیت برود.
او افزود: نسخه های متعددی برای بهبود روند رشد جمعیت مطرح شد و در حال حاضر مجلس یازدهم بحث سند تعالی جمعیت و خانواده را در دست بررسی دارد که اقداماتی برای تشویق خانواده ها به فرزند آوری و اقدامات بازدارنده برای ممانعت از کاهش جمعیت در آن پیش بینی شده است که از آن جمله به حذف غربالگری جنین می توان اشاره کرد.
او ادامه داد: برخی در دفاع از این طرح عنوان می کنند در غربالگری ممکن است برخی جنین های سالم از بین برود و یا جنین هایی با نقص ساده حذف شوند.
رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران تاکید کرد: جدا از اینکه بحث کنیم غربالگری لازم است یا نه که به نظر من لازم است و سه مورد از ناهنجاری هایی که باعث عسر و حرج خانواده شود را تشخیص می دهد اما طرح این مسائل برای افزایش جمعیت یک بیراهه بزرگ و پاک کردن صورت مسئله در کشور است.
خداکرمی با بیان اینکه در حال حاضر پس از غربالگری، تصمیم برای نگهداشتن یا سقط جنین های دارای نقص به انتخاب مادر انجام می شود، گفت: برخی تصور می کنند ممانعت از 12 هزار سقط درمانی می تواند به توسعه جمعیت کمک کند. این سقط ها، بچه های ناهنجاری هستند که هزینه سرباری برای خانواده و نظام سلامت دارند ولی البته حق هر انسانی است که زنده بماند اما ساده انگاری است که تصور شود با قطع غربالگری می توان نقشی در توسعه جمعیت داشت.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران ادامه داد: متاسفانه امروز جوانان سالم و به ثمر رسیده در آستانه ازدواج از کشور خارج می شوند. سالی 200 هزار نفر ایرانی از ایران خارج می شود که زنگ خطر بزرگتری برای کاهش جمعیت است.
او اضافه کرد: اگر مجلس می خواهد رشد جمعیت موزون و متوازن داشته باشد به این مسئله فکر کند چرا جوان ایرانی نمی خواهد در کشور خود بماند و مهاجرت را ترجیح مى دهد . باید موانع را از جلو پای جوانان بر دارید. زنگ خطری که برای کشور وجود دارد این است که تنها معدود افرادی که در المپیاد موفق می شوند در ایران می مانند و هر دانشجویی نگاه به خروج از کشور دارد. به جای انرژی روی بحث غربالگری باید معضلات مهمی که منجر به کاهش نرخ باروری شده را بررسی کرد.
خداکرمی ضمن انتقاد به برخی سیاست های افزایش جمعیت تاکید کرد: بحث حذف غربالگری برای افزایش جمعیت بیراهه رفتن است همانطور که برای افزایش جمعیت یک روز کاهش سن ازدواج و کودک همسری مطرح مى شود و روز دیگر در پی حذف غربالگری و افزایش نوزادان داراى نقص عضو و معلول هستیم.
رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران با بیان اینکه این نسخه تاثیر چندانی در توسعه جمعیت ندارد، تاکید کرد: ما این کشور را باید برای نسل جوان جهت اشتغال و تحصیل و... جذاب کنیم.
او ضمن انتقاد به برخی سیاست ها در کشور گفت: وقتی در شش ماهه اول سال 2020 حدود 6 هزار خانه در ترکیه توسط ایرانیان خریداری شده یعنی سرمایه مالی و سرمایه انسانی ما از دست می رود اما انرژی مجلس را صرف بودن و نبودن غربالگری می کنیم.
خداکرمی با اشاره به اینکه اقدامات لازم برای سیاست های غربالگری ماموریت وزارت بهداشت است، افزود: وزارت بهداشت باید بگوید غربالگری باشد یا نه و این موارد جز ماموریت مجلس نیست.
عضو شورای شهر تهران گفت: باید در قوانین اجتماعی تجدید نظر کنیم. وقتی برنامه تنظیم خانواده توسط دولت ها پیش رفت بسیاری از کارشناسان و خود من هم هشدار دادیم که این برنامه ضرورتی ندارد و باید بازنگری کنیم و همان زمان گارد می گرفتند که چرا مخالفت مى کنید و الان هم بیراهه می رویم.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران ادامه داد: وظیفه رسانه است که موشکافانه به بحث جمعیت وارد شوند نه به صورت سطحی مسائل دیگرى مطرح شود. و قانونى بنویسیم که مداخله در امور پزشکی و سلامت باشد. باید کارها را به کاردان بسپاریم. بحث های غربالگری و سقط به عهده وزارت بهداشت است.
او افزود: ضمن تشکر از نمایندگان مجلس که نگران کاهش نرخ بارورى و جمعیت هستند و بنده هم این نگرانی را دارم اما مشکل ما این نیست که برای افزایش جمعیت جلو غربالگری را بگیریم بلکه مشکل ما این است که نیروی انسانی به ثمر رسیده در کشور نمی ماند و این خطر بزرگی است چرا که خلا مدیریتی و خلا نخبگان و عاشقان این سرزمین آسیب بیشتری می زند.
خداکرمی با بیان اینکه چرا در کشور میل به ازدواج و فرزند آوری وجود ندارد، تصریح کرد: ابتدا باید به مسائل اجتماعی و بعد از آن به اقتصادی در این خصوص توجه کرد.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران با بیان اینکه برای لزوم غربالگری از نظر پزشکی مستنداتی وجود دارد، گفت: پزشکان و متخصصان باید بگویند غربالگری باشد یا نه. غربالگری فرصتی برای خانواده است و نباید این فرصت از خانواده ها سلب شود.
او در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر اجباری در خصوص غربالگری وجود دارد یا نه، گفت: انجام غربالگری در حال حاضر به عهده مادر است. پزشک و ماما در این خصوص به مادر توصیه می کنند که انجام بدهند اما مادر می تواند این کار را نکند ولی گاهی دیده شده است در صورت به دنیا آوردن نوزاد معلول آنان طرح شکایت می کند و می گوید چرا اجبار نکردید و خیلی از پزشکان و ماما ها در مراجع قضایی محکوم شده اند.
خداکرمی در پایان تاکید کرد: الان هم اگر مادر نخواهد، انجام نمی دهد و تنها باید به مادر توصیه کنیم. مراحل را شرح دهیم اما حق مادری است که بداند می خواهد فرزند معلول خود را به دنیا بیاورد یا نه چرا که بزرگ کردن فرزند معلول علاوه بر هزینه بر نظام سلامت سبب عسر و حرج در خانواده می شود و او باید تصمیم بگیرد جنین معلول خود را نگه دارد یا نه.
غربالگری جنین؛ آری یا خیر!
آزمایش غربالگری روش علمی برای تشخیص برخی از معلولیت های موجود در دوره جنینی است که مشخص می کند مادر جنین سالمی به دنیا خواهد آورد یا خیر. پس از اینکه مشخص شد جنین ممکن است ناقص باشد سقط درمانی با رضایت مادر صورت می گیرد حال مجلس نمایندگان در پی حذف اجبار این روش علمی هستند روشی که به گفته وزارت بهداشت هیچ اجباری در آن وجود ندارد و مادران باردار به توصیه متخصصان دست به غربالگری جنین می زنند از این رو به نظر می رسد مجلس به دنبال افزایش جمعیت ایران به هر قیمتی است غافل از اینکه با اینگونه اقدامات منجر به افزایش معلولین در ایران خواهد شد و افرادی که به واسطه این معلولیت نمی توانند نیروی مولد باشند و همچنین اعضای خانواده خود را از کار، تکاپو و اشتغال و... می اندازند چرا که نیاز به مراقبت دارند و به نظر می رسد اینگونه اقدامات نه تنها سبب جلوگیری از توسعه و ایجاد جامعه چابک برای پیشرفت می شود بلکه هدف افزایش جمعیت برای مقابله با آسیب ها را هم تامین نمی کند و تنها نظام سلامت درگیرتر و جامعه ای با مشکلات بیشتری را هدیه می دهد. ایران به نمایندگانی ریز بین و طرح هایی با آینده روشن تر نیاز دارد.