عضو انجمن علمی روانپزشکان ایران، شایعه را محصول کنجکاوی مردم و نیز خلاء اطلاع‌رسانی صحیح در جامعه دانست و ارتقا سواد رسانه‌ای را از جمله راهکارهای خنثی کردن این معضل اجتماعی عنوان کرد.
فربد فدایی روز یکشنبه در گفت وگو با خبرنگار حوزه زنان و خانواده ایرنا در مورد شایعه و علل بروز آن گفت: شایعه نه تنها در بین مردم ایران بلکه بین مردم جوامع دیگر پرطرفدار است. کافیست چند جمله از یک اتفاقی بشنویم تا سر و کله شایعه هم پیدا بشود و مشکل اینجاست که اکثر کسانی که شایعه را می‌شنوند، حتی درباره آن فکر هم نمی‌کنند.
وی گفت: هر چیزی عجیب تر و غریب تر باشد برای مردم جالب تر است. به عنوان مثال اگر خبری منتشر شود که سگی پای مردی را گاز گرفت این اصلا جذابیتی ندارد اما اگر عنوان شود که مردی پای سگی را گاز گرفت این جذابیت خبری دارد و همه را جذب می کند. در واقع مسایل واقعی زندگی مسایل عادی هستند و جذابیتی ندارند.
این روانپزشک با تاکید بر اینکه هر مطلبی که غیرعادی تر باشد شنونده و مخاطب بیشتری پیدا خواهد کرد، تصریح کرد: اگر گفته شود یک بازیگر زندگی خانوادگی خوب و آرامی دارد این خبر مردم را جذب نمی کند اما اگر جنجال شود که بازیگری چهار زن دارد طبیعی است که همه این مساله را دنبال می کنند.
وی یادآور شد: توجه داشته باشید که بسیاری از اوقات ممکن است زمینه هایی در مورد شایعه وجود داشته باشد و به همین دلیل هم شایعات در جهات خاصی که مردم می پذیرند عنوان می شود و مسایلی که مطلقا در ذهن افراد جا ندارد به عنوان شایعه بیان نمی شود. به عنوان مثال اخباری راجع به یک قاتل زنجیره ای منتشر می شود پس از آن است که شایعه پردازی رواج پیدا می کند و مردم هم می پذیرند چون ذهن آنها آمادگی داشته است.
عضو انجمن علمی روانپزشکان ایران گفت: موضوعی که مردم ذهنیتی نسبت به آن ندارند خبرپردازی نمی شود، به عنوان مثال اگر فرضا گفته شود که کسی در یک منطقه دورافتاده و ناشناخته تغییر جنسیت داده، جذابیتی برای کسی ندارد اما شایعه تغییر جنسیت یک فرد مشهور برای مردم جذابیت پیدا می کند.
بازار شایعات چگونه و توسط چه کسانی داغ می شود؟
فدایی با بیان اینکه شایعات در دو حالت رواج می یابند، توضیح داد: نخست زمانی که انتشار اخبار به صورت گسترده وجود نداشته باشد و دوم زمانی که منابع اطلاع دهنده خبر متعدد و در عین حال بدون مجوز و مسوولیت باشند.
وی ادامه داد: زمانی که انسان در مورد موضوعی کنجکاوی دارد اگر اخبار درست و رسمی به او داده نشود بازار شایعات داغ می شود و افراد بر حسب حدس و گمان یا بر حسب نیازهای روانی خود چیزی به موضوع اضافه یا از آن کم می کنند به این ترتیب واقعیت مخدوش می شود.
این متخصص اعصاب و روان با تاکید بر اینکه با توجه به گستردگی فضای مجازی این امکان برای همگان فراهم ساخته که مطالبی را عنوان و منتشر کنند، خاطرنشان کرد: این مطالب توسط افراد دیگری دستکاری می شوند به این علت است که شاهدیم مطالبی در قالب واقعیت با چه سرعتی گسترده می شود و مورد تایید هم قرار می گیرد.
فدایی در پاسخ به این پرسش که چه افرادی شایعه پراکنی می کنند هم توضیح داد: بسیاری از اوقات افراد بخاطر هیجان چنین کاری را انجام می دهند. از سوی دیگر چون فضای مجازی این امکان را به شخص می دهد که بدون شناخته شدن مطالبی را عنوان کند، بنابراین مردم بر حسب نیازهای روانشناختی و ناتوانی هایی که ممکن است داشته باشد به وسیله دروغ پراکنی سعی در ایجاد اهمیت برای خود می کنند. در واقع کسی که شایعه ای را می پردازد احساس می کند که توانسته تاثیری بر روی جریانات امور داشته باشد.
این روانپزشک با یادآوری اینکه شایعه پراکنی از طریق مجاری قانون قابل تعقیب است، تصریح کرد: در قانون پیش بینی جبران صدمات مادی یا معنوی شایعات به فرد شده است. البته بسیاری اوقات راجع به افراد مشهور شایعات ساخته می شود چون این افراد با انتخاب شغل و نحوه زندگی خود انتخاب کرده اند که جلوی چشم مردم باشند. ورزشکاران حرفه ای، خوانندگان، هنرمندان و دیگران از این جمله هستند که اصولا با توجه به همین اخبار است که مردم نسبت به آنها توجه پیدا کرده و شهرت کسب کرده اند.
وی افزود: با توجه به جذابیتی که زندگی این افراد دارد ممکن است هر شخصی مطالبی راجع به مسایل زندگی این افراد کم یا زیاد کند و خواه ناخواه به زندگی آنان لطماتی وارد شود.
راهکار کنترل شایعه پراکنی چیست؟
فدایی درباره راه حل های جلوگیری از شایعات گفت: نخست اینکه مسایلی که مردم کنجکاو هستند، از طریق مراجع رسمی و رسانه های معتبر اطلاعات درست و دقیق در اختیار آنها قرار داده شود. دوم اینکه مردم به مطالعه روزنامه های کاغذی تشویق شوند و اخبار را از طریق نشریات مکتوب تعقیب کنند.
وی ادامه داد: به دلیل اینکه نشریات چاپی از جمله روزنامه ها و مجلات توسط نهادهایی منتشر می شوند که صحت و سقم اطلاعات را قبلا می سنجند، در نتیجه اگر خبری را در روزنامه معتبر صبح یا عصر مطالعه کنید می توانید با توجه به اعتبار آن نشریه خبر درست کسب کنید. ضمن اینکه این نشریات هم اجازه نمی دهند که اعتماد خوانندگان نسبت به آنان با اخبار جعلی از بین برود.
فدایی تاکید کرد: مردم باید در مورد اخباری که می بینند، می خوانند و می شنوند دقت بیشتری داشته باشند و نیز سواد رسانه ای خود را ارتاق دهند.
عضو انجمن روانپزشکان ایران در مورد راه حل سوم هم تصریح کرد: سوم اینکه رادیو و تلویزیون نیز باید نیاز خبری مخاطبان را تامین کنند اخباری را منتشر سازند مردم مایل به دیدن و شنیدن آنها هستند.
گفت وگو از: فاطمه دهقان نیری