اخبار کودک آزاری و صحنه های دلخراش کبودی جسم و روح این قشر ضعیف جامعه که گاه به مرگ آنها ختم می شود، حکایت از نیاز مبرم جامعه به برنامه های آموزشی و تربیتی دارد؛ برنامه هایی با هدف افزایش آگاهی کودکان نسبت به نقاط خصوصی بدن و چگونگی مراقبت از خود در برابر تعرض دیگران. به این معنا که هر کودکی باید بتواند با توجه به سن و سال خود، کارهایی را که به سلامت و بالا بردن بهداشت روانی، جسمی و اجتماعی وی منجر می شود، انجام دهد.
جا، مکان، موقعیت و بیان این آموزش و این که چه کسانی باید ارایه دهنده آن باشند نکته مهمی است که همواره از دغدغه روانشناسان به شمار میرود، این که عده ای در کوی و برزن راه افتاده و با واژه‌های ناصحیح و نامناسب با کودکان سخن بگویند و از آنها بخواهند که در مورد مسایلی که متناسب سن نیست حرف بزنند باعث ایجاد خلل در سیستم آموزشی، هنجارشکنی اجتماعی و واپس زدگی خانواده ها و تابو انگاری این نوع آموزش ها می شود.
در حالی که به باور کارشناسان، خانواده و مراقبان کودکان در کنار کتاب های درسی و آموزشی، نخستین معبر مناسب آموزش های خودمراقبتی به کودکان هستند که میتوانند به زبانی کودکانه و مرحله به مرحله، مسائل بهداشت جنسی و سو استفاده های احتمالی متعرضان را آموزش دهند؛ آن هم در بازه زمانی کنونی که کودکان، خواسته یا ناخواسته در معرض آگاهیهای جنسی رو به رو هستند.
خانواده، نخستین مدرسه
چند و چون این نوع آموزش ها و این که در چه بازه زمانی به کودکان ارایه شود، خبرنگار اجتماعی ایرنا را بر آن داشت تا با «عطیه سروش» روانشناس بالینی به گفت و گو بنشیند.
سروش با تاکید بر این که یکی از مسایل مهم و ضروری که در تربیت کودکان باید به آن توجه شود آموزش های خودمراقبتی است تا فرزندان را از آسیب های مختلف اجتماعی در امان بدارد، خاطرنشان کرد: سن آموزش بین سه تا پنج سالگی است که بچه ها شروع به گفتگو کردن با والدین و پرسیدن سوال هایی در مورد تفاوت های جنسیتی می کنند؛ در این سن، کودکان بیشتر در مورد تفاوت های جنسیتی می خواهند بدانند و در بیان تفاوت دختر و پسر بودن است که باید به او، حریم خصوصی را یاد داد.
وی درباره نحوه پاسخگویی والدین به پرسش های کودکان گفت: والدین باید همیشه آماده پاسخگویی به پرسش های کودکان باشند و گمان نکنند که در این پاسخگویی قرار است که همه مطالب را جز به جز در اختیار آنها قرار دهند. بهترین نکته این است که از کودک بپرسند تو چی فکر می کنی و بعد اندازه دانسته و شناخت و متناسب با رشد آنها اطلاعات درست بدهند.
این روانشناس بالینی تاکید کرد: والدین باید از توضیحات مفصل و نصیحت گونه پرهیز کنند و به فکر کودکان احترام گذاشته و متناسب با اندازه دانسته های آنها اطلاعات بدهند. نباید حواس کودکان را پرت کنند و از پاسخگویی طفره بروند. چون کودکان وقتی سوالی در ذهنشان نقش می بندد تلاش می کنند پاسخ آن را از هر طریقی به دست آورند. پس این بی تفاوتی و فرار از پاسخ، اتفاق های بدتری به دنبال دارد.
وی توصیه کرد: والدین نباید بیان این حرف ها را تابو و منعی برای کودکان بدانند ضمن این که از دروغ و صحبت های ناصحیح هم پرهیز کنند. همچنین صبر پیشه کنند و اگر مطلبی را نمی دانند به وقتی که اطلاعات خودشان تکمیل شد، موکول کنند.
از نگاه سروش، نکته مهم این که وقتی به عنوان والدین بسیار به فرزند و بخش های خصوصی بدن او احترام بگذارند و نکات «من ارزشمند» را در رفتار خود به او بیاموزند، کودک هم یادمی گیرد که بخش های خصوصی بدنش حریم خصوصی است و به ارزشمندی آن بها می دهد.
آموزش تک به تک به فرزندان، تاکید کننده حریم خصوصی است
سروش در بخشی دیگر از این گفت و گو، درباره نوع بیان این نوع آموزش ها، گفت: تلاش کنیم والد همجنس به فرزند آموزش دهد و همین امر باعث می شود که بر رازگونه و حریم خصوصی بودن تاکید شود. ضمن این که باید از بچه ها بخاطر این کنجکاوی و پرسش ها تشکر و تشویق کنیم.
وی یادآور شد: اگر چند فرزند داریم همه را با هم آموزش خودمراقبتی ندهیم و تک به تک با آنها صحبت کنیم چرا که با این کار، به کودک می آموزیم حریم خصوصی چیزی نیست که در ملاعام بتوان در مورد آن صحبت کرد و باید محفوظ بماند.
آموزش در کوی و برزن، آموزش درستی نیست
وی درباره نوع بیان این آموزش ها به کودکان و اتفاق اخیر که دو نفر در کوی و برزن به کودکان آموزش می دادند و به شدت مورد انتقاد قرار گرفت، تصریح کرد: برخلاف یکسری نکاتی که عنوان می شود این آموزش ها باید گفتاری باشد و از طریق کلامی، به طور کامل توضیح داده شود، کودکان با مشاهده رفتار والدین از همان سن نوپایی، به تدریج مراحل تکامل و رشد را می بینند و یاد می گیرند.
این روانشناس افزود: امکان ندارد در یک جلسه و با یک بسته آموزشی بتوان این مطالب را به آنها آموزش داد. چرا که مسایلی هستند که نیاز است کودکان درک کنند و خودارزشمندی را از والدین بگیرند تا در برابر یکسری از نکات درست عمل کنند.
سروش تاکید کرد: بر والدین است که به کودکان آموزش دهند به کسی که وارد حریم او می شود به صراحت نه بگوید. ضمن این که باید فضای امنی را برای کودکان فراهم کنند تا اگر مساله ای برایشان پیش آمد امن ترین جا را والدین بدانند و مسایل را با آنها درمیان بگذارد نه این که دست به گریبان فضای مجازی، افراد غیر اعتماد و ناآگاه شوند.
در تکمیل سخنان این روانشناس می توان گفت، خوشبختانه در سال های اخیر، مراقبت از فرزندان در خانواده های ایرانی بسیار با دقت و نظر صورت می گیرد، بیشتر حواس خود را به آموزش های این چنینی می دهند اما فراموش نکنیم که در مسایل آموزش جنسی به کودکان، فرهنگ سازی باید بر اساس شاخص ها و عرف موجود در جامعه صورت گیرد.
بحث آزار جنسی و این که دانش آموزان در مدارس با آموزش های خودمراقبتی آشنا شوند نباید منجر به بلوغ زودرس شود چرا که کاهش سن بلوغ جنسی برای جامعه خطرناک است و برای جلوگیری از آن، باید آموزش ها متناسب با رده سنی فرزندان ارایه شود چرا که بلوغ عقلی باید با بلوغ جنسی توام باشد تا از خطرات و آسیب ها بکاهد اما وقتی آگاهی و بلوغ جنسی بدون کمال عقل به وجود آید، مشکل زا خواهد بود.