همان زمان که رئیس مرکز آمار و اطلاعات قوه قضاییه از «مطالبه مهریه» به عنوان پنجمین خواسته قضایی در کشور خبر داد، آن ضرب‌المثَل قدیمی «چه کسی مهریه را داده و چه کسی گرفته» وارد مرحله جدیدی شود. مرحله‌ای که بعد از مدتی واکنش شهناز سجادی، دستیار حقوق شهروندی رئیس جمهور در امور زنان و خانواده، را هم به دنبال داشت که معتقد بود مشکل افزایش قیمت سکه در بازار به زنان ربطی ندارد و یک بحث اقتصادی است و قرار نیست زنان با حقوق خودشان تاوان مشکلات اقتصادی جامعه را بدهند.
سجادی معتقد بود چالش «مهریه» در کشور از زمانی مطرح شد که وصول مهریه تا ۱۱۰ سکه مورد حمایت کیفری قرار گرفت و مشمول قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی شد.
«بیمه مهریه»؛ پیشنهادی که هیچ‌وقت عملیاتی نشد
اگرچه در همان زمان معاونت رئیس جمهور در امور زنان و خانواده پیشنهاد کرد برای تضمین حقوق مالی زن و از طرف دیگر جلوگیری از زندانی شدن مردان، مجلس روی پیشنهاد بیمه کردن مهریه وارد عمل شود تا به جای شوهر، شرکت‌های بیمه متعهد شوند مهریه را پرداخت کنند اما با این حال گره پرداخت مهریه زنان با این روش هم باز نشد. «بیمه مهریه» پیشنهادی بود که ابتدای دهه ۹۰ به عنوان راه حلی برای پرداخت مهریه از سوی برخی مسئولان حوزه زنان و همراهی یکی از شرکت‌های بیمه‌ای مطرح شد اما با گذشت بیش از 8 سال از مطرح شدن پیشنهاد «بیمه مهریه» و اعلام آمادگی یک شرکت بیمه، به گفته یکی از کارشناسان بیمه به دلیل به صرفه نبودن و نداشتن توجیه اقتصادی، این طرح هیچ‌گاه عملیاتی نشد.
حبس‌زدایی از مجرمان مهریه از کجا آغاز شد؟
با این وجود اواخر اردیبهشت ماه بود که انتشار جدیدترین آمار در مورد تعداد زندانیان مهریه از سوی رئیس سازمان زندان‌ها روند بازنگری در مورد جرائم مروبط به مهریه این روند را تسریع کرد. اصغر جهانگیر در این خصوص اعلام کرده بود حدود ۱۳ هزار و ۴۶۰ نفر زندانی جرایم غیرعمد در زندان هستند که ۲۵۷۸ نفر از آنها به دلیل مهریه دستگیر شده‌اند.
انتشار این اخبار موجب ایجاد موج جدیدی از گمانه زنی‌ها درباره سرنوشت مهریه زنان شد. به همین دلیل هم بود که سخنگوی قوه قضائیه هفتم اردیبهشت ماه امسال درباره دستور رئیس قوه قضاییه مبنی بر آزادی زندانیان مهریه توضیحاتی ارائه کرد. غلامحسین اسماعیلی توضیح داد در خصوص پرونده‌های مهریه، قانون مقرر داشته تنها در صورتی زوج توان مالی پرداخت مهریه را داشته باشد اما از پرداخت آن امتناع ورزد، بازداشت خواهد شد. اما در برخی موارد گزارش شده این الزام رعایت نشده و عدم اجرای صحیح قانون موجب ازدیاد زندانیان مهریه شده است. به همین دلیل رئیس قوه قضائیه نیز با تاکید بر اجرای صحیح قانون، مقرر کردند هر کجا که ثابت شد زوج توان پرداخت مهریه را ندارد، باید از زندان آزاد شود اما اگر زوج تمکن مالی برای پرداخت این وجه را داشته باشد و از آن امتناع ورزد باید طبق قانون بازداشت می‌شود.»
فعالان حقوق زنان اگرچه معتقدند مهریه‌های بالا موجب تحکیم روابط زن و شوهر در زندگی مشترک نمی‌شود، اما با قوانینی که در کشور وجود دارد باید مهریه معقولی برای حمایت زنان در نظر گرفت تا زن بعد از طلاق بتواند به زندگی عادی ادامه دهد. نباید فراموش کرد براساس باورهای اشتباه در فرهنگ ازدواج افزایش میزان مهریه در جامعه، با عدم امنیت روانی و اقتصادی زنان در جامعه ارتباط دارد و زنان فکر می‌کنند مهریه تنها ابزار قانونی زنان برابر حقوق متعدد مردان در زندگی مشترک است.
چرا زنان به انتخاب مهریه بالا گرایش پیدا کرده‌اند؟
مرضیه محبی، وکیل دادگستری و فعال حقوق زنان، یکی از افرادی است که اعتقاد دارد مهریه پشتوانه برخی حقوق نداشته زنان است که میزان آن باید هنگام عقد نکاح و براساس توافق طرفین تعیین شود. حقی که دختران اغلب براساس شرایط اجتماعی و فرهنگی خانوادگی‌شان آن را تعیین می‌کنند، با این وجود این روزها مهریه برخی از دختران سکه‌هایی با تعداد بالاست، بطوریکه مردان توانایی پرداخت آن را به طورکامل و یا حتی اقساط ندارند.
وی با اشاره به اینکه مهریه معمولا بر اساس عرف مناطق مختلف شهری، روستایی، فرهنگ‌ها، منش‌ها و اعتقادات افراد تعیین می‌شود و ملاک و اندازه معینی ندارد اما شأن، موقعیت طبقاتی، تحصیلی و خانوادگی دختر معمولا در میزان آن موثر است، در این باره توضیح می‌دهد: بسیاری از دختران به دلیل محرومیت‌ها و تبعیض‌هایی که برای زنان وجود دارد بر مهریه‌های بالا و یا به اصطلاح نامتعارف توافق می‌کنند. از این رو به مهریه نامتعارف باید به عنوان یک پدیده اجتماعی نگریست که در چارچوب یک سلسله مسائل درهم پیچیده و نه صرفا با قصد سودجویی یک زن در مقابل همسرش صورت می‌گیرد.
این وکیل دادگستری معتقد است یکی از بحران‌های امروز خانواده، مهریه‌های بالا و کشمکش‌های زوجین بر سر حقوق زنان است، به همین دلیل باید این مسائل خانواده را به طور بنیادین واکاوی و برای حل آن چاره‌ای بیندیشیم. تحقیقات و پژوهش‌های میدانی بسیاری در زمینه مهریه انجام شده است، برآوردها نشان می‌دهد کارکرد مهریه از دیدگاه زنان تنها جنبه مالی آن نیست.
به هر حال الاکلنگ مهریه سال‌هاست با تغییرات اقتصادی و فرهنگی بالا و پایین می‌رود. مهریه که روزگاری بنابود نشانه و نماد مهر مرد به زن باشد با برداشت‌های نادرست فرهنگی و البته چشم و هم‌چشمی گاهی تبدیل به ابزاری برای برهم خوردن زندگی خانوادگی بسیاری از زوج‌های جوان شده و حالا باید دید تصمیمات جدید قوه قضائیه تا چه حد راستای اصلاح این فرهنگ و انتخاب مهریه متعادل راهگشا خواهد بود.
مهریه‌هایی که بوی پول نمی‌دهد؛ عطر عشق دارد
هر چند در تاریخ ثبت احوال ما مهریه‌های عجیب و غریب مانند 1978 توپ ورزشی، 10 راس آهوی وحشی، 2 هزار قطعه شکلات و ...بوده که در سال‌های گذشته در دادگاه خانواده به اجرا گذاشته شده‌اند اما چه بسیار افرادی هم هستند که به مهریه واقعا به عنوان ضامن و شرط خوشبختی نگاه نمی‌کنند. مهریه بالا از نظر آنها نه ارزش مادی دارد و نه ارزش معنوی. آنها زندگی را با چشمانی دیگر می‌بینند، زیبا و شیرین و تکرارنشدنی.
برای نمونه می‌توان به علیرضا افتخاری، خواننده محبوب کشورمان، اشاره کرد که از دامادهایش خواسته به جای مهریه دخترانش، قرآن مجید و دیوان حافظ را حفظ کنند.
یکی از جالب‌ترین مهریه‌ها هم که بوی پول نمی‌دهد هم متعلق به همسر لبنانی شهید چمران است که یک جلد قرآن کریم و یک لیره لبنانی تعیین شده بود اما غاده چمران، از همسرش خواست یک بند دیگر به این مهریه اضافه کند: «تعهد از داماد که عروس را در راه تکامل و اهل بیت و اسلام هدایت کند.»
همسر شهید همت هم یکی دیگر از زنانی است که از همسرش مهریه نخواست. او ماجرای ازدواج بدون مهریه‌اش این طور روایت می‌کند: «به حاجی گفتم خانواده من تیپ خاص خودشون را دارند. احتمالا پدر و مادرم مخالفت می‌کنند، صحبت با این‌ها با خود شما و دیگر اینکه من می‌خواهم بدون مهریه ازدواج کنم. شما وقتی می‌روید پدرم را راضی کنید، مهر تعیین نکنید.». همسر شهید جهان آرا هم یک سکه طلا به عنوان مهریه خود درخواست کرد.