از نظر روانشناسان، شخصیت هرفردی متشکل از سه عامل مهم است که هر یک در انعقاد و تکوّن شخصیت تأثیر به سزایی دارد و گویی روحیات و صفات و طرز تفکر انسان همچون مثلثی است که از پیوستن این سه ضلع به یکدیگر پدید می آید. این سه عامل عبارتنداز: ۱-وراثت ۲-آموزش و پرورش ۳-محیط زندگی
نقش وراثت در انتقال صفات به فرزندان یک نسل
صفات خوب و بد آدمی و روحیات عالی و پست او به وسیله این سه عامل پی ریزی می شود و رشد و نمو می کند. بشر دیر زمانی است متوجه شده که موجود زنده بسیاری از اوصاف خود را به نسل بعد منتقل می کند. امروزه در علوم تجربی بر این باورند که ژن ها عامل وراثت و انتقال صفات مختلف والدین به فرزندان می باشند.
همچنین معلوم شده که گاه برخی از صفات در ژن ها مخفی می ماند و بعد از گذشت چند نسل خود را بروز می دهد و این مطلبی است که در احادیث نیز به نحوی مورد توجه قرار گرفته است. مردی از انصار خدمت رسول اکرم (ص) آمد و گفت: «زن من که دختر عموی من است، فردی عفیف می باشد، اما برای من بچه ای سیاه چهره، با موهای پیچیده و بینی پهن (شبیه افراد حبشی) به دنیا آورده است و در خانواده و اجدادمان شخصی با چنین اوصافی وجود ندارد. رسول اکرم (ص) از زن سؤال کرد و او قسم یاد کرد که جز با همسرش با هیچ کس نیامیخته است.حضرت فرمود: «هر انسانی ۹۹ عِرْق (ژنها) دارد که وقتی نطفه در رحم قرار می گیرد عِرْق ها به جنب و جوش می افتند و فرزند شبیه یکی از آنها می شود. این بچه شما از همان عِرْق های دوردست است که در اجدادت سابقه اش را نیافته ای. کودک را بگیر که فرزند تو است.»
توجه به نقش وراثت در سیره ائمه
دانش امروز هنوز به طور جامع و کامل به تمام صفات موروثی واقف نشده است، ولی از مضمون احادیث استنباط می شود که علاوه بر صفات طبیعی و ظاهری، سجایای اخلاقی والدین نیز زمینه هایی را در فرزندان ایجاد می کند. در واقع اسلام بیش از هر آیین دیگری به قانون وراثت و ژنتیک احترام گذاشته و ما به وضوح در معارف و مبانی اسلامی اهمیت آن را می بینیم به عنوان نمونه، پیامبر بزرگ اسلام، این سفیر سعادت، در مورد انتخاب همسر می فرماید بر شما باد که همسر دیندار انتخاب کنید.
ایشان همچنین می فرماید: «با کسانی ازدواج کنید که اخلاق و دین آنان پسندیده باشد …» و این دو نکته مورد نظر پیامبر گرامی اسلام(ص) در مورد شخص و شخصیت همسر است که متدین و خوش اخلاق باشد. آنگاه که رسول خدا(ص) به افقی دورتر می نگرد به امت خود چنین می فرماید: «در دامان (خانواده) صالح و شایسته ازدواج کنید زیرا عِرْق (ژنها) تأثیرگذار هستند.»
اثرگذاری ژن ها در فرزندان چنان زیاد است که رسول خوبی ها، حضرت محمد صلی اللّه علیه و آله، به جوانان امر می کند که برای ایجاد نسل خوب، به خانواده ی همسر آینده توجه داشته باشند. و با عبارت اندیشمندانه خود در زمانی که هیچ گونه آزمایشگاه «ژنتیک» وجود نداشت می فرماید: «فانّ الابناء تشبَهُ الاخوال» همانا فرزندان از دایی ها شکل می گیرند.»
میزان این تأثیر را همچنین می توان در کلام امیر المؤمنین (علیه السلام) خطاب به فرزندشان محمد حنفیه یافت آن گاه که محمد در جنگ جمل علمدار لشکر بود و دشمن مانع پیشروی او می شد و حضرت به او این گونه خطاب کرد: «این ضعف و ترس را از مادرت به ارث برده ای»
نقش پدر و مادر در تربیت فرزندان
از آنجا که فرزندی که در وجود مادر شکل می گیرد از صفات ظاهری و معنوی پدر و مادرش بهره می برد و پدران و به خصوص مادران اصل و ریشه کودکان به شمار می آیند. انتخاب همسرانی مناسب و شایسته می تواند گامی اساسی در تربیت فرزندانی صالح و سالم در آینده به حساب آید. با دقت در سیره اهل البیت علیهم السلام می توان دریافت که آنان در انتخاب همسر دقت فراوان داشتند، به طوری که حضرت علی (ع) در هنگام انتخاب همسر بعد از وفات حضرت زهرا (س) به برادرشان عقیل که در علم نسب شناسی وارد بود و قبایل و تیره های گوناگون و خصلت ها و خصوصیّت های اخلاقی و روحی آنان را خوب میشناخت، فرمودند:
«برایم همسری پیدا کن شایسته و از قبیله ای که اجدادش از شجاعان و دلیر مردان باشند تا بانویی این چنین، برایم فرزندی آورد شجاع و تکسوار و رشید»
ام البنین فرزند نسلی شجاع و جنگاور
ام البنین فرزندی است از پیوند دو نسل که در شجاعت و دلاوری زبان زد عرب بوده، به طوری که مورخان در مورد شرافت نسب ام البنین می نویسند:
«تاریخ پدران و دایی های ام البنین را به ما می شناساند و ما دانستیم که آنان از سوارکاران شجاع عرب در جاهلیت بوده و شرافت و آقایی (سیادت) آن ها به حدی بوده است که حتی پادشاهان نیز به آن اذعان داشته اند». (عبدالرزاق المقرم، قمر بنی هاشم، ص۲۱۰ با ترجمه)
همچنین جد دوم (مادری) فاطمه، ام البنین، ابوبراء عامر بن مالک است که در عرب معروف است به «ملاعب الاسِنَّهَ» یعنی بازی کننده با نیزه ها، زیرا شجاعت و دلاوری او به حدی بود که جنگ برایش بازی با نیزه ها بود. مورخان او را جنگاوری توانا و اسب سواری بی نظیر و در حفظ عهد و پیمان کوشا می دانند. (مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۷۰ با ترجمه)
در مورد نَسب مادری ابوالفضل العباس(ع) در کتب تاریخی مطالب زیادی هست که صاحب کتاب بطل العلقمی در حدود ۹۵ صفحه از این خاندان سخن می گوید و از خصلت های پسندیده آنان با دقت و ظرافت تمام می نویسد. شاید بتوان با یک جمله تصویری از خاندان «ام البنین» ترسیم کرد و آن اینکه پدران و مادران و خاندان ام البنین در شجاعت، کرم، اخلاق، هنر و وجاهت اجتماعی و بزرگواری پس از قریش، سرآمد قبایل گوناگون عرب بوده اند.
عباس (ع) وارث شجاعت و دلاوری هاشمی و علوی
شناخت عباس(ع) ممکن نیست مگر شناخت علی(ع) و حضرت ام البنین، عباس(ع) از دامان زنی پاکدامن و با تقوا که زاده اجدادی دلاور و جنگاور بود و پدری که در شجاعت و مردانگی کسی در عرب به گرد پایش نمی رسید زاده شد.در واقع علی(ع)، این تندیس علم و فقاهت، پیش از آنکه همسری برای خویش بخواهند مادری برگزیده با نسب پاک برای فرزندان خویش. افق فکری علی(ع) آنچنان بالا بود که برای پایه گذاری نسل پاک فردا، امروز با بصیرت و بینش به خصلت های مادر آینده فرزندان خود نظر داشت. براستی اگر مادری، «مادرِ فضیلت ها» نباشد که فرزندش «ابوالفضل» نخواهد بود و اگر عباس امروز اسطوره ای فراموش ناشدنی و یاوری مطیع رهبری به نام حسین (ع) است، دلیل آن را باید در تربیت ولایی و فدایی رهبر شدن مادر او دانست.
دانستن این نکات برای کسانی که می خواهند نسلی صالح تربیت کنند حائز اهمیت است، چرا که داشتن فرزندان صالح در گرو انتخاب همسر با ایمان است و تربیت فرزند در خانواده دین مدار حاصل می شود و در این تربیت هم زنان و مردان دارای تأثیرند و هم گذشته و نسلی که فرزندان از آن ها به وجود آمدند، چرا که صفات و خصوصیات از نسلی به نسل دیگر قابل انتقال هستند.
تحریریه سایت با حجاب _ زینب نیکبخت